Ngày ra báo, tôi thường dậy thật sớm, phóng xe ra phố Phan Đình Phùng, nơi có rất nhiều sạp bán báo để chờ mua. Cả một góc phố sôi động từ khi trời chưa sáng hẳn, những hàng bán báo nhỏ bé nhưng nhập cả vài chục đầu báo, số lượng lên tới hàng trăm tờ mỗi loại là chuyện rất bình thường. Khi đó, người Hà Nội cũng như người dân khắp các nơi đều đọc báo, báo giấy sống tốt.

Nhưng nay, sau hơn 20 năm, góc phố sôi động đó không còn. Chị Hường - một chủ sạp báo duy nhất còn trụ lại - đã phải kiêm luôn bán bánh mì và nhật báo. Chị lắc đầu quầy quậy rồi bảo: “Chán lắm, chán lắm, một báo chỉ dám nhập về 5 tờ cũng không bán hết”.

Nhìn sạp báo của chị Hường, đúng là có vô số những tờ báo, tạp chí đã ố vàng, nhuốm bụi. Có lẽ hôm nay, chị may mắn khi có tôi - một nhà báo đi làm phóng sự về sạp bán nhật báo cuối cùng còn sót lại, đã mua 2 tờ tạp chí, 2 tờ báo ngày. Một giai đoạn huy hoàng của báo giấy đã đi qua như thế.

Có vẻ như trên dòng người vội vã qua phố, không còn ai biết tới sự tồn tại của sạp báo này, hay nói đúng hơn, rất nhiều người đã không còn giữ thói quen đọc báo giấy. Xu hướng, thói quen này đã khiến báo giấy đã rơi vào một giai đoạn thách thức cực điểm.

Hiện nay, cả nước có 6 cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện, 127 báo, 673 tạp chí; 72 cơ quan phát thanh, truyền hình. Khác nhau về loại hình nhưng giống nhau ở tình cảnh sụt giảm về thu, nhất là các đài truyền hình và cơ quan báo chí tự chủ hoàn toàn về tài chính.

Sự phát triển của mạng xã hội đã tạo sự cạnh tranh với báo điện tử, đồng thời cũng đẩy người dùng lên Internet để tiếp nhận thông tin nhiều hơn. Ở góc nhìn kinh tế, theo một thống kê từ From Digital, gần 70% số tiền chi cho quảng cáo trên các ấn phẩm giấy đã “bay hơi” trong 15 năm qua.

Từ cuối năm 2022, tình hình trở nên khó khăn hơn, sau khi các doanh nghiệp liên tục gặp khó khăn và cắt giảm chi cho quảng cáo và truyền thông. Bên cạnh đó là việc thiếu cơ chế Nhà nước đặt hàng báo chí và tình trạng vi phạm bản quyền chưa được giải quyết triệt để.

Một báo cáo mới nhất của Cục Báo chí đã ghi nhận một thực tế: dù là báo in, báo điện tử hay phát thanh, truyền hình vẫn chủ yếu dựa khá nhiều vào nguồn thu quảng cáo. Doanh thu từ quảng cáo luôn chiếm trên 60%, thậm chí với một số cơ quan báo chí lên tới 90%, nhưng nguồn thu này giờ đây sụt giảm nghiêm trọng, đặc biệt là báo in.

Tình trạng khó khăn của báo chí không chỉ diễn ra ở Việt Nam mà còn là vấn đề chung trên toàn cầu, đặc biệt ở các nước phương Tây – những nơi từng được coi là “cái nôi” của báo chí truyền thống.

Ở Mỹ, nhiều tờ báo lớn từng là biểu tượng như The Denver Post, Chicago Tribune, The Baltimore Sun đã trải qua nhiều đợt sa thải nhân viên, thu hẹp quy mô hoặc thậm chí đóng cửa.

Theo Pew Research Center, trong vòng 15 năm qua, Mỹ đã mất gần 1/3 số phóng viên báo chí, khiến nhiều cộng đồng địa phương rơi vào cảnh “sa mạc thông tin”. Doanh thu quảng cáo truyền thống sụt giảm nghiêm trọng, khi phần lớn nguồn thu bị các nền tảng kỹ thuật số như Google và Facebook “hút” hết.

Tại châu Âu, các quốc gia như Anh, Pháp, Đức cũng không tránh khỏi áp lực tương tự. Các tờ báo lớn như The Guardian, Le Monde, Frankfurter Allgemeine Zeitung buộc phải tìm kiếm các mô hình kinh doanh mới, như thu phí đăng ký đọc trực tuyến, tổ chức sự kiện, hay phát triển nền tảng số tích hợp đa dạng nội dung.

Tuy nhiên, ở nhiều nước phát triển, báo chí đã bắt đầu tìm cách thích nghi với thời đại kỹ thuật số bằng cách tăng cường báo chí điều tra, đầu tư vào nội dung chất lượng cao và xây dựng cộng đồng người đọc trung thành. Mô hình “độc giả trả tiền” (paywall) đang được áp dụng rộng rãi và dần trở thành nguồn thu ổn định, bù đắp sự sụt giảm từ quảng cáo.

Bên cạnh đó, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo cũng mở ra cơ hội lẫn thách thức. Nhiều cơ quan báo chí lớn đang sử dụng AI để hỗ trợ sản xuất tin bài nhanh hơn, phân tích dữ liệu sâu sắc hơn, nhưng đồng thời cũng lo ngại về việc duy trì bản sắc và chất lượng nội dung trong bối cảnh tự động hóa.

Các chuyên gia báo chí cho rằng nếu chỉ trông chờ và phụ thuộc vào quảng cáo, các cơ quan báo chí sẽ luôn phải đối diện với nguy cơ sụt giảm doanh thu. Điều này diễn ra trong bối cảnh doanh nghiệp ngày càng tìm đến các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Google… Đặc biệt, sự xuất hiện của ChatGPT đã kích hoạt cuộc “chạy đua về trí tuệ nhân tạo” trong lĩnh vực báo chí.

Mặc dù báo chí đã phải đối mặt với nhiều khó khăn như sự cạnh tranh từ các nền tảng truyền thông xuyên biên giới và sự suy giảm doanh thu sau đại dịch Covid-19, những thách thức đó cũng tạo ra cơ hội để báo chí thay đổi cách thức kinh doanh và quảng cáo. Thay vì chờ đợi doanh nghiệp đến quảng cáo, báo chí đã chủ động tìm đến doanh nghiệp và tạo ra những gói quảng cáo, hợp tác kinh doanh linh hoạt.

Đã có nhiều ý kiến cho rằng cần có cơ chế chính sách đặc thù đối với kinh tế báo chí như miễn giảm nghĩa vụ tài chính, nhất là thuế thu nhập doanh nghiệp cho các cơ quan báo chí. Thậm chí, khi xây dựng dự thảo Luật Báo chí, cơ quan xây dựng luật từng đưa ra phương án coi cơ quan báo chí là doanh nghiệp kinh doanh có điều kiện.

Trở lại câu chuyện sạp báo của chị Hường, có lẽ đó là sạp bán nhật báo cuối cùng của Việt Nam, thậm chí là sạp báo giấy hiếm hoi của thế giới. Chị Hường đã phải chuyển sang kinh doanh thêm thực phẩm – bánh mì để cố duy trì sạp báo của gia đình. Nhưng sự cố gắng có lẽ sớm có điểm dừng.

Khi sạp bán báo giấy cuối cùng đóng cửa, đồng nghĩa với một thời kỳ vàng son báo in cơ bản khép lại. Báo in đã từng thân quen trên tay mỗi người dân vào sáng đã phải nhường chỗ cho phiên bản khác linh động hơn. Nhưng sự biến mất của báo in không đồng nghĩa với kết thúc. Đây chính là bước chuyển mình mạnh mẽ sang một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên của báo chí số, nơi thông tin được lan tỏa nhanh chóng, đa dạng và tiếp cận rộng rãi hơn bao giờ hết.

Trước xu thế phát triển mạnh mẽ của công nghệ số trong hoạt động báo chí truyền thông và nhằm phục vụ ngày càng tốt hơn nhu cầu tiếp cận và nắm bắt thông tin của độc giả và công chúng, Tạp chí Kinh tế Việt Nam đã nhanh chóng chuyển đổi mô hình hoạt động Tòa soạn cũng như phương thức sản xuất các sản phẩm báo chí truyền thông.

Nền tảng công nghệ và xây dựng cơ sở dữ liệu lớn (Big Data) đã được xác định là yếu tố cơ sở, cốt lõi và trọng tâm của Tòa soạn số, cùng với ứng dụng hiệu quả các nền tảng số như các kênh Youtube, Facebook, TikTok….

Hệ sinh thái số VnEconomy đã được hình thành nhanh chóng và đồng bộ, truyền tải một lượng thông tin giá trị và hữu ích tới độc giả và công chúng trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, Tạp chí Kinh tế Việt Nam – VnEconomy – Vietnam Economic Times cũng tiên phong thực hiện đề án phát hành số các sản phẩm báo chí trên nền tảng thương mại điện tử phát hành báo chí trung ương, hiện diện các ấn phẩm chủ đạo và chuyên sâu của Tòa soạn như: Tạp chí Kinh tế Việt Nam, Vietnam Economic Times, và Niên giám kinh tế.

Mỗi sáng thứ Hai hàng tuần, những số tạp chí mới bản in (tiếng Việt và tiếng Anh) được xuất bản và phát hành trên nền tảng số dưới định dạng PDF đã được lan tỏa nhanh chóng tới hàng vạn bạn đọc “chung thủy”.

Báo chí, dù dưới hình thức nào, vẫn sẽ là cầu nối quan trọng giữa sự kiện và cộng đồng, giữa chính quyền và người dân, giữa quá khứ và tương lai. Dù sạp báo giấy có thể đóng cửa, thì niềm tin vào sức mạnh của báo chí – sức mạnh của sự thật, vẫn sẽ mãi không thể thay thế.

“Công ty Phát hành báo chí Trung ương đã và đang phát triển nền tảng PostEnp (https://postenp.phaha.vn/) chuyên phát hành các xuất bản phẩm điện tử trên Internet, trong đó có các ấn phẩm báo chí. PostEnp là nơi các cơ quan báo chí có thể xuất bản đa dạng, đa ngôn ngữ các tác phẩm, ấn phẩm báo chí dưới hình thức: PDF, html, Infographic, ảnh, video, voice...  PostEnp có thể hiểu từng độc giả của mình hơn thông qua AI, để tiến hành chăm sóc, đáp ứng một cách chủ động và ngày càng tốt hơn nhu cầu đa dạng của từng độc giả theo mô hình (subcription) thu phí, bao gồm cả nhu cầu về tin tức và nhu cầu về thương mại điện tử hàng hóa, dịch vụ “phi tin tức”.

Về phía độc giả, ngoài việc được đọc tin tức trên máy tính, điện thoại 24/7 và thoả mãn nhu cầu về thương mại điện tử hàng hóa, dịch vụ, PostEnp còn cho phép độc giả lưu trữ có hệ thống các sản phẩm báo chí mà mình đã đọc, phục vụ cho mục đích tham khảo lâu dài.  Đồng thời, hệ thống của chúng tôi cũng giúp độc giả (khách hàng) thanh toán qua chuyển khoản, thẻ ngân hàng, e banking, ví điện tử một cách dễ dàng.

Đặc biệt, với các tổ chức, doanh nghiệp, PostEnp còn cho phép quản lý và phân quyền cập nhật kiến thức, tin tức báo chí chất lượng tới từng cán bộ, nhân viên, từng bộ phận, phòng, ban theo nhu cầu công việc. Ngoài ra, độc giả cũng có thể đọc và mua sách một cách thuận tiện, dễ dàng qua sàn thương mại điện tử khổng lồ về sách của PosEnp, cũng như tham khảo nhiều thông tin hữu ích khác…

Cho đến nay, nhìn lại quá trình hình thành, phát triển PostEnp, có thể nói, nền tảng Postenp đã và đang tiếp tục từng bước hoàn thiện, nâng cao chất lượng và tiện ích nhằm đáp ứng được phần nào nhu cầu của độc giả và mong muốn được tiếp cận các sản phẩm báo chí giấy trên môi trường internet. Tạp chí Kinh tế Việt Nam là một trong những đơn vị tiên phong, đã hỗ trợ chúng tôi rất nhiều trong những ngày đầu hình thành nền tảng PostEnp”.

VnEconomy 18/06/2025 13:00

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 24+25-2025 phát hành ngày 16/06/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1453