Nền báo chí Cách mạng Việt Nam ở thời điểm kỷ niệm 100 năm, nhiều người vẫn đang nói nhiều về báo chí trong “kỷ nguyên AI” và những thay đổi cùng AI, bà cảm nhận như thế nào về sự vận động của báo chí trong “kỷ nguyên AI” này?

Cũng cần điểm lại AI đến nhanh từ khi có ChatGPT. AI từ thứ khó khó, xa xa, đột nhiên thấy dễ và gần thế. Trong hai năm 2023-2024, AI đã tạo ra sự thay đổi ngoạn mục trên thế giới, đặc biệt trong truyền thông vì truyền thông sử dụng công cụ ChatGPT rất nhiều, mới từ bỡ ngỡ ban đầu đến nhanh chóng tiếp cận, ứng dụng.

Trong cuộc chạy đua đấy AI càng trở nên dễ sử dụng hơn, khôn ngoan hơn, tiện dụng hơn, thú vị hơn và chất lượng hơn. Mỗi một nhà báo cũng có lịch sử trải nghiệm AI như được nghe thấy, được tò mò tìm hiểu nghiên cứu và cuối cùng là ứng dụng vào công việc. Đến năm 2025 này, thời điểm 100 năm của Báo chí Cách mạng Việt Nam, tôi nghĩ việc các nhà báo biến AI thành công cụ là bình thường rồi.

Tuy vậy, chúng ta vẫn nhắc lại những lưu ý đặc biệt là nhà báo khi sử dụng AI – vì đam mê quá, hào hừng quá cũng sẽ dễ xảy ra chuyện.

Vậy AI đến với nghề báo của bà như thế nào?

Năm 2018, ở VTV3 tôi có tạo ra chuyên mục AI trending - xu hướng AI trong chương trình Cà phê sáng với VTV3. Hồi đó đã có những nghiên cứu và dấu hiệu cho thấy AI sẽ thay đổi toàn bộ cách chúng ta sống, làm việc và làm báo. Đó cũng là cơ duyên tôi được tiếp cận với những nghiên cứu đó và chúng tôi đã thảo luận tại Ban sản xuất chương trình giải trí về xu hướng AI.

AI trending trên Cà phê sáng đã đưa nhiều nội dung về AI tạo ra những thay đổi như thế nào trên thế giới. Sau đó hàng loạt câu chuyện khác về AI xuất hiện với tần suất ngày càng nhiều. Tôi nhớ nào là AI vẽ tranh, AI làm nhạc, AI ứng dụng vào robot,… khi Covid-19 ập đến thì những tính năng của công nghệ số càng trở nên rõ rệt hơn.

Như thế, từ khám phá, tò mò và dùng thử, đến năm 2024, đúng ngày 21/6 chúng tôi có ra talk show đầu tiên với AI trên chương trình Cà phê sáng – trò chuyện với AI. Lúc đó có một công ty nghiên cứu ứng dụng AI đã thiết kế ra một trợ lý AI trong hình dạng một cô gái để tiến hành trò chuyện trong thời gian thực. Có mấy công nghệ AI được tích hợp như công nghệ voice to text, text to voice, một công nghệ nghe và phân tích giọng nói rồi tìm dữ liệu và sau đó chuyển thành giọng nói. Mấy công nghệ ghép lại để tạo ra một talk show và talk show đó nói về thách thức và cơ hội, những điểm đặc biệt chú ý khi báo chí bước vào thời đại AI, và lên sóng đúng vào dịp 21/6/2024.

Sau đó chúng tôi đã mang talk show này trình chiếu tại Hội thảo Phát thanh truyền hình châu Á – Thái Bình Dương tại Kuala Lumpur (Malaysia) vào tháng 7/2024, vì khi chúng tôi công bố lên Facebook thì họ mời báo cáo. Như thế để thấy những gì Việt Nam đang làm cũng là xu hướng. Khi chiếu ở đó, đại biểu các nước cũng thích thú và mọi người được biết các nước đang tìm tòi và có những ứng dụng AI đầu tiên như thế nào, ví dụ như Ấn Độ, Nhật Bản, Trung Quốc đều trình chiếu MC AI của mình. Khi đó người ta cũng nói đủ thứ thách thức, cơ hội của ngành phát thanh truyền hình khi ứng dụng AI.

Có phải tiếp cận và đón nhận AI từ khá sớm nên sau khi nghỉ hưu (tháng 12/2024) tại VTV - bà đã kết nối và phát triển mô hình thí nghiệm - đào tạo báo chí AI - với tên gọi Media AI Lab – một mô hình đào tạo đầy màu sắc công nghệ mà tưởng như không còn phù hợp với nhà báo đã qua tuổi nghỉ hưu?

Thực tế mùa hè năm ngoái tại VTV đã bùng nổ đào tạo AI, ví dụ VTV liên tục có các khóa đào tạo về sử dụng AI trong sản xuất chương trình. Năm nay tiếp tục có các khóa như thế ở khắp nơi với nhiều người tham gia, có cả tổ chức, doanh nghiệp startup…

Với cá nhân, thực sự từ lâu tôi đã nghĩ về đào tạo truyền thông ứng dụng AI là mô hình lab – phòng thí nghiệm và đó là khởi nguồn của ý tưởng Media AI Lab.

Báo chí là khoa học nhân văn mang tính ứng dụng rất cao. Chủ yếu để làm được nghề thì việc đào tạo, ứng dụng – đào tạo trong trải nghiệm là rất quan trọng. Trong mấy chục năm làm việc tại VTV tôi cũng được học và được đào tạo lại trong quá trình làm việc và thu nhận được nhiều hơn là học ở trường lớp. Trường lớp báo chí không có những phòng lab, là nơi làm những thử nghiệm, trong khi đây là mô hình rất quan trọng đối với đào tạo báo chí. Chúng ta thấy mới xuất hiện mô hình đưa đào tạo đến với các tòa soạn, như vậy các tòa soạn cũng là một phòng lab. Hay những ekip làm nghề nhận người mới vào làm cũng có thể gọi là phòng lab.

Ý tưởng Media AI Lab là phòng lab dạy truyền thông nhưng đương nhiên truyền thông bây giờ là phải ứng dụng AI, không ứng dụng AI thì không thể gọi là truyền thông hiện đại. Hiện, mô hình mới bắt đầu triển khai một số hoạt động, như tháng 5/2025, Media AI Lab đã phối hợp với Khoa Truyền thông và Văn hóa Đối ngoại, Học viện Ngoại giao, tổ chức sự kiện truyền thông với tên gọi “Xây dựng thương hiệu quốc gia Việt Nam thông qua sản phẩm của sự kiện truyền thông”. Đây là sự kiện mang tính đào tạo trong trải nghiệm, thay vì lên lớp giảng thế nào là tổ chức sự kiện truyền thông, quy trình sản xuất một sự kiện truyền thông.

Tính AI trong mô hình đào tạo của Media AI Lab là như thế nào thưa bà?

Media AI Lab kết nối hai nhóm chuyên gia. Thứ nhất, nhóm các nhà báo để dạy về truyền thông; thứ hai, nhóm những người đào tạo trong lĩnh vực AI hoặc những người nghiên cứu về AI.

Tôi thích câu “hãy nghĩ trước khi dùng AI” (think before AI) và tôi lấy câu này làm slogan cho Media AI Lab. AI mở rộng không gian suy nghĩ và gợi ý ra rất nhiều ý tưởng hay, đương nhiên là công cụ xuất sắc. Nhưng cái mà chúng ta lo ngại nhất là con người sẽ lười đi và thiếu sự sáng tạo nếu phụ thuộc vào AI.

Cá nhân tôi cho rằng chỉ dùng AI khi nào rất cần nó thôi. Không phải việc dùng nhiều AI là đáng tung hô. Có thể hơi ngược với xu hướng thời đại mà mọi người đang theo, nhưng mong muốn của tôi là người dùng suy nghĩ đủ kỹ, đủ sâu và thực sự sử dụng hết sức sáng tạo của mình trước khi dùng AI.

Vì sao AI được xem là công cụ để “giải phóng sức lao động” cho con người, nhất là với nghề báo và nhà báo, cũng như đang phát triển mô hình Media AI Lab, bà lại đề cập đến việc nếu tránh được dùng AI thì càng tốt và sử dụng hết sức sáng tạo của mình?

Khi bạn say mê sáng tạo thì có khi không còn nhớ đến AI nữa, cảm giác lúc đó rất phiêu, khi đó con người ta rất hạnh phúc. Ví dụ bạn viết bài, bạn đã thu thập rất nhiều thông tin, đã có sự rung động mãnh liệt về sứ mệnh với xã hội thôi thúc bạn phải lên tiếng nói một điều gì đó và sẽ dùng năng lực bạn giỏi là truyền thông để viết bài, giây phút viết ra được điều đó là đỉnh cao của hạnh phúc nghề nghiệp; lúc đó làm gì còn cần AI nào nữa.

Đừng để AI lấy mất đi hạnh phúc như thế của nghề nghiệp. Không có AI nào giúp bạn hỏi được nhân vật khi nhìn vào mắt người trước mặt mình, chia sẻ, rung động và kết nối. Không AI nào giúp được việc đó.

Không AI nào làm cho trái tim của bạn bùng cháy, thậm chí có thể là khóc khi đang viết một bài. Hoặc bật cười khi nghĩ đến ý tưởng của mình và có được trạng thái như thăng hoa – viết được các ý tứ sâu sắc và khi đọc lại bài báo của mình bạn nghĩ rằng sẽ có tác động xã hội, sẽ giúp cho bao nhiêu con người giải quyết được vấn đề hoặc được truyền cảm hứng... Không AI nào mang lại cho chúng ta được trạng thái cảm giác đó.

Nếu vậy thì AI đâu còn nhiều giá trị, thưa bà?

Có chứ, AI có thể tận dụng vào những công đoạn phải kết nối nhiều thao tác, tổng hợp và phân tích, rà soát dữ liệu, mang tính lặp lại, mất nhiều thời gian và công sức, ví dụ trong truyền hình cũng có những việc rất thủ công như văn bản hóa, hoặc hình ảnh hóa, hoặc thậm chí tạo ra khung kịch bản, hoặc làm video, thì AI là công cụ xuất sắc và rẻ tiền nhất luôn. Vừa rồi Tòa soạn Tạp chí Kinh tế Việt Nam mới ra mắt ứng dụng AI Askonomy dành cho nhà báo với những tính năng rất hấp dẫn như tự động hóa các công đoạn gắn thẻ, phiên âm, sao chép, tóm tắt, tạo đồ họa, tiêu đề… sẽ làm cho công việc của nhà báo dễ dàng hơn rất nhiều.

Mới đây, khi hướng dẫn các bạn mới tốt nghiệp quay video và phỏng vấn những cựu chiến bình cho Hồ sơ GENE 30/4 là dự án mới nhất của Media AI Lab thì thấy nếu không biết cách đặt câu hỏi, không biết cách quay chụp, sẽ cho ra sản phẩm vừa khô, vừa cứng, vừa dài,, vừa buồn chán.

Lúc đó tôi đã bàn với các bạn ấy viết ra ví dụ về các cựu chiến binh với 7 câu hỏi. Một bạn thì được yêu cầu khi quay chụp ảnh một bác cựu chiến binh phải có được những thứ như cận cảnh, ánh sáng đủ, có kỷ vật, lúc phỏng vấn phải có chi tiết, cảm xúc, phải có nhân chứng, bối cảnh, phải có nguyên nhân lý do, tại sao lại làm như thế, rồi bài học gì, thông điệp gì gửi cho giới trẻ - những cái đó chúng tôi viết ra và bảo AI tạo thành một video hướng dẫn. Trong vòng vài phút thì AI đã tạo ra sản phẩm rất đầy đủ và dễ lan tỏa, nhân vật khi trình bày thể hiện hợp lý vừa nheo mày, nháy mắt, vừa thể hiện giọng nói rất cảm xúc…

Trước đó, để làm video như vậy sẽ tốn khá nhiều tiền, tốn thời gian, còn giờ làm quá nhanh, như vậy công cụ AI giúp mình rất nhiều, mọi người sử dụng nhiều. Thậm chí chương trình đào tạo bây giờ biến các bài giảng thành chuỗi các video ngắn bằng AI tạo sinh rất nhanh.

Dù vậy, vẫn cần quay trở lại lưu ý nó là công cụ, còn giây phút sáng tạo của nhà báo vẫn là kết nối từ sứ mệnh, từ kinh nghiệm, kỹ năng, từ thu thập thông tin, lao động trí óc – đương nhiên là niềm vui nghề nghiệp, đừng để AI lấy mất trải nghiệm và cảm giác đó của bạn. Cũng bởi vậy mà tôi mới để chữ AI sau Media. AI chỉ là công cụ thôi. Nhưng nếu không dùng AI, phủ nhận AI thì lại lãng phí. Vì như một video làm mất khoảng 10 triệu đồng và một tuần mới xong, còn giờ thì gần như 0 đồng.

Ngoài việc chỉ khi cần mới sử dụng, liệu có khi nào cần cảnh giác với AI hay nhà báo bị AI “dẫn dắt” không?

Tôi có viết ra tuyên ngôn sứ mệnh của Media AI Lab, trong đó lưu ý số một đầu tiên là đạo đức khi sử dụng AI, chứ không phải là làm thế nào để sử dụng được AI. Mình đừng để AI thành chủ mình, đừng bị lệ thuộc. Mình cứ tin nó quá lúc nó đưa cho mình đầy thông tin giả, sai sự thật.

Chúng ta phải rất lưu ý về cân bằng thông tin. Mọi người đều biết nguyên tắc rất căn bản về tư duy của hệ thống là đầu vào thế nào đầu ra thế ấy. Hãy hỏi xem truyền thông thế giới đầu vào của Việt Nam được bao nhiêu, đầu vào của các nước được bao nhiêu. Rõ ràng truyền thông đang có đầu vào của một số nước nhiều hơn các nước khác, nước nào là cường quốc sẽ có được đầu vào truyền thông nhiều hơn, nghĩa là đầu ra truyền thông sẽ nhiều hơn. Vậy khi con AI đó sử dụng thì sẽ đưa ra chủ yếu nguồn thông tin từ những nước lớn, góc nhìn của nó như thế. Việt Nam chiếm được bao nhiêu? Rất ít.

Bởi vậy khi AI mới phổ biến, nhiều người hỏi về Tết Việt Nam thì đưa hình ảnh của Trung Quốc, nhiều khi còn dịch sai và viết ra những câu không có nghĩa gì. Những lỗi sai về lịch sử, văn hóa, thậm chí là những thiên kiến chính trị đương nhiên là có. Hay như thiên kiến nữa mà giới nghiên cứu trên thế giới đã đề cập như màu da, châu lục, nước giàu nước nghèo, hay nam nữ,… đó là thiên kiến và bất bình đẳng.

Muốn tạo ra tiếng vang của bài báo mà lại “tạo dựng” và dùng AI giúp cho việc tạo dựng ấy dễ dàng thì sẽ xảy ra những lỗi mà các nhà báo sẽ luôn cần chú ý.

Từ những kinh nghiệm hàng chục năm làm ở cơ quan báo chí lớn như VTV và chiêm nghiệm về những thứ đã, đang và sẽ xảy ra với nghề báo, đặc biệt trong thời đại AI cùng những chuyển mình cùng Kỷ nguyên mới của dân tộc, vậy theo cảm nhận của bà, dòng chảy báo chí tới đây sẽ như thế nào?

Tôi nghĩ trong các dòng chảy lịch sử, nghề báo vẫn là nghề báo. Không chỉ nói đến 100 năm lịch sử báo chí cách mạng mà xuyên suốt cả dòng chảy lịch sử. Nhà báo là ai và đóng vai trò gì trong dòng chảy ấy? Trong các cuộc cách mạng, nhà báo cũng là nhà cách mạng, Bác Hồ đã căn dặn chúng ta: người làm báo cũng là chiến sỹ cách mạng, cây bút là vũ khí sắc bén của họ. Câu đó lúc nào cũng đúng ở trong các cuộc cách mạng, trước kia là để giành độc lập, kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, nhà báo viết bài đâu phải là để lấy nhuận bút. Nhà báo viết bài để đóng góp vào công cuộc cách mạng. Như trước kia Bác Hồ đã viết báo Thanh Niên, Cứu Quốc, Việt Nam Độc lập để vận động nhân dân làm cách mạng.

Như vậy, báo chí luôn là một đội quân trong các đoàn quân cách mạng, các hình thức báo chí dù khác nhau, từ Đài tiếng nói Việt Nam hay Báo Quân giải phóng, hay Thông tấn xã, Truyền hình Việt Nam,… tất cả đều ra trận, đều là những chiến sỹ. Trong công cuộc đổi mới cũng thế, cũng đã có những bài báo động trời và góp tiếng nói từ thực tiễn để đóng góp vào các quyết sách của Đảng. Những năm đất nước đổi mới về đối ngoại, bình thường hóa quan hệ ngoại giao… báo chí luôn góp phần thực hiện những nhiệm vụ như vậy.

Trong cuộc Cách mạng mới - Kỷ nguyên mới này, nhiệm vụ của nhà báo là gì? Rõ ràng là lại huy động tất cả sức mạnh về tinh thần, hướng mọi người tư duy tích cực, phát huy các sáng kiến sáng tạo trong các mặt công việc như việc tinh gọn bộ máy hiệu lực hiệu quả, từ bộ máy chính quyền đến hành chính các cơ quan, ngay cả báo chí cũng đang trải qua các cuộc vật lộn, chuyển mình. Vậy nhà báo đứng ở đâu? Nhà báo cũng phải ở trong dòng chảy đó, phải góp tiếng nói cho mục tiêu chung, phát huy tinh thần trách nhiệm và có giải pháp tích cực. Cuối cùng, báo chí vẫn là nguồn động viên tinh thần to lớn, phát huy sự sáng tạo để đạt được những mục tiêu lớn. Bằng phương tiện gì cũng được, dùng AI hay máy quay, cây bút hay máy ghi âm, viết trên báo, đưa lên podcast hay lên mạng đều được.

Hiện nay bốn trụ cột: kinh tế tư nhân; cải cách tư pháp; khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; hội nhập quốc tế trong tình hình mới, đều là những trụ cột mang tính lịch sử của Đảng và Nhà nước. Tôi thấy chưa bao giờ báo chí lại có nguồn năng lượng, động lực lớn như hiện nay để tung hết tài năng và sức lực của mình vào những chân trời phát triến mới. Đây là lúc báo chí đang có được xung lực lớn, với những định hướng rõ nét và giải quyết thực chất các vấn đề phát triển đất nước. Đến cả báo chí nước ngoài còn rung động trước những chuyển đổi của Việt Nam.

Vậy thì nhà báo vẫn là đội quân ở trong dòng chảy thời cuộc đó. Nếu ta thấy mình trong cuộc thì vẫn làm được cái mới, còn tự xếp mình ngoài lề thì thôi làm việc khác.

Báo chí Việt Nam đứng ở thềm 100 năm lại có một động lực cách mạng mới, với năng lượng mới, với ánh sáng soi rọi và sự hứng khởi như bây giờ, tất nhiên rất khó khăn nhưng trong khó khăn lại có những mô hình sáng tạo. Con người Việt Nam rất thông minh, tài năng và muốn vươn tầm lên với thời đại. Cơ hội rất tuyệt vời để Việt Nam tỏa sáng, vậy thì những sáng kiến nảy sinh, những trăn trở, những vấn đề báo chí cần phải đưa cho công luận để thấy ở đâu đó đang có rất nhiều câu chuyện mới và câu chuyện mới bây giờ là gì, tôi nghĩ Đảng đang chờ đợi những câu chuyện đấy của báo chí, giống như thời đổi mới cần câu chuyện phá rào, hay trong kháng chiến chuyện bám sát lưng địch mà đánh… Bây giờ đang là lúc báo chí cần phải phát huy những điều như vậy.

Như vậy, nghĩa là báo chí Việt Nam đang đứng trước cơ hội phát triển và chuyển mình chưa từng có?

Tất cả hình dung về tương lai có thể nhìn thấy trong lịch sử. Lời giải đáp đã có trong lịch sử rồi – những gì về bản chất, gốc rễ, sứ mệnh thì vẫn thế.

Đương nhiên đã có những thay đổi trong cách chúng ta sử dụng công nghệ - như sử dụng AI tạo ra thứ khác biệt. Kỷ nguyên mới, hay trong bất cứ kỷ nguyên nào, nhà báo luôn được cần đến nếu nhà báo ấy giúp cho mọi người – không chỉ thu thập thông tin mà còn đánh giá (thực sự cũng có tính khoa học ở đó), so sánh đối chiếu, phân tích thông tin và truyền cả cảm xúc, lý tưởng của mình vào bài báo thì độc giả cần nhà báo vô cùng, mà bất cứ con AI nào cũng không thay được nhà báo.

Nhà báo là người neo giữ được lòng tin. Người ta tin vào ai bây giờ? Tin vào nhà báo và cơ quan báo chí uy tín! Như vậy các nhà báo và thương hiệu của các cơ quan báo chí – nơi gửi gắm lòng tin của khán giả và độc giả trong bất cứ kỷ nguyên nào, đặc biệt trong Kỷ nguyên mới, lại càng cần để truyền cảm hứng tốt đẹp cho xã hội và giúp họ định hướng quan điểm, thái độ và hành động.

Trong dòng chảy này, nhà báo vừa quan sát, suy nghĩ vừa cùng đi với dòng chảy. Dù là xã hội nào thì vai trò của báo chí vẫn luôn là nơi để mọi người dựa vào, tìm tới để có nguồn thông tin chính xác, trung thực, khách quan, nhân văn, người ta trông đợi thông tin từ báo chí để so sánh, suy ngẫm và rút ra kết luận.

VnEconomy 19/06/2025 06:00

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 24+25-2025 phát hành ngày 16/06/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1453