Khi nào xe điện có thể sẵn sàng tự đứng vững?

Dòng chảy ngược

Câu chuyện bắt nguồn từ giữa tháng 12 năm 2023, khi chính phủ Đức chỉ thông báo trước chưa đầy một tuần trước khi chấm dứt chương trình trợ cấp cho xe điện. Chương trình này trước đó đã cấp cho người lái xe các khoản tài trợ nhỏ (lên đến khoảng 6.000 euro) để mua xe điện chạy bằng pin và xe hybrid cắm điện mới.

Việc chấm dứt chương trình trợ cấp không phải là yếu tố duy nhất góp phần vào sự chậm lại của EV tại Đức, nhưng việc cắt giảm đột ngột chắc chắn đã có tác động không nhỏ. Trong khi nhiều quốc gia trên khắp châu Âu chứng kiến ​​doanh số bán xe điện mới ổn định hoặc tăng trong năm qua, thì doanh số bán hàng của Đức lại giảm.

Không chỉ Đức chấm dứt các chương trình trợ cấp này. Thụy Điển và New Zealand cũng đã hủy bỏ các chương trình của họ và chứng kiến ​​doanh số bán hàng chậm lại hoặc giảm. Tất cả những điều này diễn ra vào thời điểm thế giới cần tăng cường đáng kể các nỗ lực chuyển sang xe không phát thải và loại bỏ những xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch khỏi đường để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu.

Các chuyên gia hiện đang cảnh báo rằng việc chấm dứt các hệ thống hỗ trợ này quá sớm có thể gây nguy hiểm cho tiến trình chống biến đổi khí hậu. Khi xe điện tiếp tục trở nên phổ biến, câu hỏi mà các nhà hoạch định chính sách phải đối mặt là làm thế nào để quyết định khi nào công nghệ này sẵn sàng tự đứng vững. Điều này có thể khác nhau ở mỗi thị trường với chính sách khác nhau.

Tài chính hợp lý có thể là một công cụ mạnh mẽ để thuyết phục mọi người áp dụng một công nghệ mới. Robbie Orvis, giám đốc cấp cao về mô hình hóa và phân tích tại Energy Innovation, một công ty nghiên cứu chính sách chuyên về năng lượng và khí hậu, cho biết: "Chi phí là động lực chính".

Bộ công cụ của chính phủ để hỗ trợ công nghệ mới bao gồm các ưu đãi kinh tế, tiêu chuẩn và quy tắc, cũng như hỗ trợ nghiên cứu và phát triển. Orvis cho biết, nhìn chung, sự kết hợp của những thứ đó sẽ hiệu quả nhất trong việc thúc đẩy các công nghệ mới.

Các ưu đãi kinh tế có thể khiến công nghệ mới rẻ hơn hoặc khiến công nghệ hiện tại đắt hơn. Orvis chỉ ra rằng dù bằng cách nào, chúng cũng giúp cân bằng sân chơi ngay từ đầu trong quá trình phát triển công nghệ. Mô hình này được áp dụng với năng lượng mặt trời - chi phí của các tấm pin mặt trời thấp hơn 90% so với chỉ một thập kỷ trước, một phần là do các chương trình của chính phủ trợ cấp cho việc sản xuất chúng.

Cuối cùng, khi công nghệ mới mở rộng quy mô, chi phí sẽ giảm xuống cho đến thời điểm bạn không cần các ưu đãi nữa và thay vào đó có thể chuyển sang các công cụ khác.

Khác biệt

Xe điện đang được sản xuất với số lượng lớn hơn nhiều và có giá gần bằng xe chạy bằng xăng hơn so với vài năm trước, nhưng vẫn có sự khác biệt về giá niêm yết.

Hiện chi phí sở hữu một chiếc EV trong suốt vòng đời của nó ngang bằng với chi phí trọn đời của một chiếc ô tô chạy bằng xăng. Tuy nhiên, xe điện thường có giá ban đầu cao hơn và tiết kiệm theo thời gian dưới dạng chi phí bảo dưỡng và vận hành rẻ hơn. Xe chạy bằng xăng có thể rẻ hơn ban đầu nhưng chi phí bảo dưỡng và nhiên liệu cao hơn theo thời gian.

Để thu hẹp khoảng cách này, các chính phủ trên khắp thế giới đã khuyến khích người mua mua EV bằng cách cung cấp các khoản trợ cấp giúp chênh lệch giá ban đầu không đáng kể.

Nhiều thị trường EV ở phương Tây có kế hoạch ban hành lệnh trong tương lai, một số lệnh sẽ có hiệu lực sau khoảng một thập kỷ nữa. Liên minh châu Âu, cùng với một số tiểu bang của Mỹ, sẽ yêu cầu tất cả các loại xe mới được bán phải không phát thải vào năm 2035. Câu hỏi tiếp theo đặt ra là khi nào các chính phủ có thể an toàn chấm dứt các chương trình trợ cấp?

Chính phủ Đức đã tuyên bố vào tháng 12 năm 2023 rằng họ sẽ dừng trợ cấp cho xe điện, có hiệu lực gần như ngay lập tức. Động thái này diễn ra sau khi đất nước phải đối mặt với cuộc khủng hoảng ngân sách. Đức đã chi 10 tỷ euro cho 2,1 triệu xe điện kể từ năm 2016 và thông báo gọi chương trình này là một thành công.

Theo phân tích của Liên đoàn Giao thông và Môi trường châu Âu, sự thay đổi đột ngột đã góp phần làm giảm doanh số bán xe điện tại nước này trong nửa đầu năm 2024.

Peter Mock, giám đốc khu vực châu Âu tại Hội đồng Quốc tế về Giao thông Sạch, cho biết việc chấm dứt trợ cấp cho xe điện của Đức diễn ra quá sớm. Hầu hết các nhà sản xuất vẫn còn cách xa mục tiêu phát thải mà họ dự kiến ​​sẽ đạt được vào năm 2025. Doanh số bán xe điện giảm làm dấy lên câu hỏi liệu các nhà sản xuất có thể đạt được các mục tiêu đó hay không đúng hạn, và một số người trong ngành công nghiệp ô tô đang nêu nghi ngờ về tính khả thi của các mục tiêu.

Đảo ngược tình thế sạc của công ty cho thấy mối nguy hiểm khi để các công ty tư nhân xây dựng cơ sở hạ tầng cần thiết cho hành động vì khí hậu.

Xe điện đã trở nên phổ biến hơn nhiều trên các con đường trên khắp thế giới, nhưng chúng vẫn là lựa chọn thiểu số ở hầu hết các thị trường, đạt 18% doanh số bán xe mới trên toàn cầu vào năm 2023.

Thị trường EV của Đức đang ở giai đoạn đầu, có phần mong manh. Xe điện chạy bằng pin chỉ chiếm hơn 20% doanh số bán xe mới ở Đức trước khi các ưu đãi kết thúc vào năm 2023.

Mock giải thích rằng điểm này nằm ở cái mà nhiều nhà kinh tế gọi là vực thẳm ngăn cách những người áp dụng sớm (những người thường sẵn sàng chi nhiều hơn) với phần lớn khách hàng.

Tuy nhiên, việc kết thúc một chương trình trợ cấp về cơ bản sẽ luôn có tác động đến doanh số bán hàng. Orvis của Energy Innovation nhận định, ngay cả khi xe điện rẻ hơn đáng kể so với xe chạy bằng xăng, nếu bạn loại bỏ một ưu đãi lớn, bạn có thể sẽ thấy doanh số sụt giảm. Ông nói thêm rằng "Mọi người vẫn quan tâm đến chi phí".

Lấy Thụy Điển làm ví dụ, nơi đã chấm dứt các ưu đãi về xe điện vào cuối năm 2022. Quốc gia này đã chứng kiến ​​doanh số sụt giảm ngay lập tức từ tháng 12 năm 2022 đến tháng 1 năm 2023, nhưng thị trường đã gần như ổn định. Một lý do đó là quá trình chuyển đổi ở đó đã diễn ra xa hơn đáng kể, với khoảng 35% xe mới được bán là xe điện chạy bằng pin vào tháng 8 năm 2024. Nếu bạn gộp cả xe hybrid cắm điện, thì thị phần xe cắm điện chiếm gần 50%. Mock cho biết, vì thị trường đã tiến xa hơn nên không có nhiều lo ngại rằng quốc gia này sẽ chứng kiến ​​sự đình trệ lớn trong việc chuyển sang xe không phát thải từ xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch.

Một cách tiềm năng để giải quyết những lo ngại về chi phí trợ cấp là kết hợp chúng với các khoản phí đối với công nghệ hiện tại. Đôi khi chúng được gọi là các chương trình hoàn tiền và chúng hoạt động bằng cách thêm một khoản phí vào một phương tiện phát thải cao trong khi cung cấp trợ cấp cho một phương tiện phát thải thấp.

Mỗi quốc gia, thậm chí mỗi khu vực trong cùng một quốc gia, sẽ có quá trình chuyển đổi riêng sang một phương thức lái xe mới. "Mỗi thị trường đều phải bị thuyết phục", Robbie Andrew, một nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Khí hậu Quốc tế ở Na Uy, người biên soạn dữ liệu bán xe điện, cho biết.

Một cân nhắc quan trọng đối với các nhà hoạch định chính sách ở mỗi khu vực là tốc độ chấm dứt trợ cấp. Việc cung cấp cho các nhà sản xuất ô tô và người tiêu dùng một lịch trình cụ thể trước có thể đảm bảo rằng thị trường sẽ không bị sốc quá mạnh. Giảm dần hỗ trợ theo thời gian cũng có thể tốt hơn là cắt giảm trợ cấp xuống mức 0 ngay lập tức.

Chính phủ Đức đã thực hiện các bước để cải thiện doanh số bán xe điện đang giảm. Vào đầu tháng 9, chính phủ đã nhất trí về các biện pháp cho phép các công ty khấu trừ một phần giá trị của xe điện khỏi khoản cân nhắc về thuế.

Việc cùng nhau dừng chân ngay bây giờ khi nói đến việc áp dụng EV có thể sẽ không hủy hoại công nghệ này, nhưng nó có thể là một bước lùi lớn. Và cuối cùng, điều quan trọng không chỉ là thế giới áp dụng các công nghệ để cắt giảm khí thải trong lĩnh vực giao thông vận tải, tốc độ mà nhiều quốc gia thực hiện điều đó cũng sẽ có tác động to lớn đến biến đổi khí hậu. Lái xe gây ô nhiễm càng lâu thì lượng khí thải sẽ càng nhiều trong khí quyển. Và mức độ ô nhiễm càng cao thì chúng ta sẽ càng cảm nhận được tác động của một thế giới nóng lên rõ ràng.