Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) đề xuất giảm điều kiện về số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng từ 20 năm xuống 15 năm, nhằm tạo cơ hội cho những người tham gia muộn, hoặc quá trình tham gia không liên tục có thời gian đóng ngắn được hưởng lương hưu.
Thẩm tra sơ bộ dự án Luật, Ủy ban Xã hội của Quốc hội cho biết, về vấn đề này hiện có 2 loại ý kiến.
Loại ý kiến thứ nhất, tán thành với đề xuất của Chính phủ việc giảm số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm, vì sẽ hấp dẫn người lao động hơn, tỷ lệ bao phủ đối tượng thụ hưởng bảo hiểm xã hội sẽ tăng trong trung và dài hạn, cải thiện tính công bằng, đặc biệt với lao động có thu nhập thấp và không thường xuyên.
Loại ý kiến thứ hai đề nghị giữ nguyên quy định 20 năm như hiện hành để đảm bảo tiền lương hưu được nhận không quá thấp, và cũng tạo sự hấp dẫn cho chế độ hưu trí về mức hưởng, bảo đảm mức sàn an sinh xã hội nhất định.
Theo ý kiến này, việc giảm số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu còn 15 năm để được hưởng lương hưu là đi ngược so với xu hướng các lần sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội trước đây, và có phần chưa phù hợp với mô hình bảo hiểm xã hội hiện nay của Việt Nam, thực chất chỉ giảm số năm đóng bảo hiểm xã hội đối với nam từ 20 năm xuống 15 năm và mức hưởng. Theo tính toán, mức hưởng 15 năm đối với nam chỉ còn 33,75%, trong khi đó nữ vẫn là 15 năm và mức hưởng là 45%.
Bên cạnh đó, khi thông qua Bộ luật Lao động năm 2019, tuổi nghỉ hưu đã được tăng theo lộ trình để đạt nam 62 tuổi vào năm 2028 và nữ đạt 60 tuổi vào năm 2035. Khi đó, Chính phủ giải trình và cho rằng để nhằm đạt mục tiêu bù đắp suy giảm lực lượng lao động do xu hướng già hóa dân số đang diễn ra rất nhanh ở Việt Nam, đồng thời góp phần tăng thời gian tham gia bảo hiểm xã hội, giúp bảo đảm cân bằng Quỹ bảo hiểm xã hội trong dài hạn.
Ngoài ra, Điều 30 dự thảo Luật đã bổ sung chế độ đối với người lao động không đủ điều kiện hưởng lương hưu mà chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội.
Đa số ý kiến của Thường trực Ủy ban Xã hội cho rằng, quy định về việc giảm số năm tối thiểu đóng bảo hiểm xã hội xuống còn 15 năm là phù hợp với quan điểm định hướng của Nghị quyết số 28 về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, và cũng là ý kiến của một số cơ quan của Quốc hội khi tham gia thẩm tra dự án Luật.
Quy định này cũng nhằm tạo điều kiện, thu hút nhóm người lao động cao tuổi (từ 45 đến 55 tuổi), thậm chí kể cả đối với một số nhóm đối tượng đã hưởng chế độ bảo hiểm xã hội một lần có thể tham gia, hoặc quay lại tham gia bảo hiểm xã hội để được hưởng lương hưu.
Việc điều chỉnh giảm thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để được hưởng chế độ hưu trí với mức tối thiểu là cần thiết, để khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian, chờ nhận lương hưu khi đến tuổi quy định, tạo cơ hội giữ người lao động ở lại trong hệ thống bảo hiểm xã hội. Đồng thời, góp phần thúc đẩy tính liên kết đa tầng, linh hoạt của hệ thống.
Cho dù trong trường hợp khi hưởng mức lương hưu tương ứng với thời gian đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu sẽ khiêm tốn hơn những người có thời gian đóng dài và đầy đủ, nhưng với mức lương hưu hàng tháng ổn định, định kỳ được Nhà nước điều chỉnh theo chỉ số giá tiêu dùng, và trong thời gian hưởng lương hưu còn được Quỹ bảo hiểm xã hội đóng bảo hiểm y tế, khi mất thì có chế độ tiền tuất thì sẽ góp phần bảo đảm tốt hơn cuộc sống khi về già của người lao động.
Tuy nhiên, để có cơ sở vững chắc khi lựa chọn phương án báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định, Uỷ ban Xã hội đề nghị Chính phủ cần giải trình kỹ lưỡng, thuyết phục về việc thay đổi này ở cả khía cạnh nguyên tắc đóng - hưởng, chia sẻ của bảo hiểm xã hội, khía cạnh kinh tế của vấn đề. Việc thay đổi quan điểm về mức sàn an sinh xã hội tối thiểu ra sao khi sửa đổi luật lần này, và liệu có tạo điều kiện khiến cho người lao động nhiều lần rút bảo hiểm một lần không?
Theo số liệu thống kê, trong 7 năm thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, có trên 476 nghìn người hưởng bảo hiểm xã hội một lần đã có thời gian tham gia bảo hiểm xã hội trên 10 năm với độ tuổi từ 40 tuổi trở lên; trên 53 nghìn người đã hết tuổi lao động phải nhận bảo hiểm xã hội một lần do chưa đủ 20 năm đóng; hơn 20 nghìn người khi đến tuổi nghỉ hưu chưa đủ thời gian đóng phải đóng một lần cho thời gian còn thiếu để hưởng lương.
Cơ quan soạn thảo Luật cho rằng, nếu vẫn quy định thời gian tối thiểu để hưởng lương hưu là 20 năm thì những người này khó có cơ hội nhận lương hưu.
Google translate