Cho đến nay, các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đã tập trung nhiều hơn vào xe hybrid và hydro, trong khi doanh số bán xe chạy hoàn toàn bằng điện tăng nhanh ở Mỹ và Trung Quốc.
Nhật Bản còn một chặng đường dài phía trước nếu muốn giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc đối với các khoáng chất quan trọng cần thiết cho việc sản xuất linh kiện xe điện.
Nhật Bản đang chuẩn bị trở thành một bên tham gia lớn hơn trong lĩnh vực xe điện bằng cách ký một thỏa thuận thương mại khoáng sản quan trọng với Mỹ, nhưng nước này còn rất nhiều việc phải làm và những hạn chế về tài nguyên có thể làm chậm tiến độ.
Đáng chú ý, thỏa thuận này sẽ cho phép các khoáng sản từ Nhật Bản đáp ứng các yêu cầu tìm nguồn cung ứng đối với các khoản tín dụng thuế xe điện của Mỹ, mở khóa tới 7.500 USD cho mỗi xe. Trước đó Mỹ đã ký thông qua Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) vào năm 2022, trong đó trợ cấp cho việc sản xuất xe điện và pin trong nước.
David Boling, Giám đốc Eurasia Group phụ trách thương mại Nhật Bản và châu Á, nói với CNBC rằng thỏa thuận khoáng sản quan trọng được “đàm phán trong thời gian nhanh chóng” trong khi các thỏa thuận tương tự “thường mất nhiều năm”.
Nhật Bản rất mong muốn đáp ứng các yêu cầu này, nhưng “Các công ty ô tô Nhật Bản còn rất nhiều việc phải làm đối với xe điện, nếu họ muốn trở thành những người chơi chính”. Boling, người trước đây từng là nhà đàm phán thương mại cho Văn phòng Mỹ, cho biết.
Trò chơi đuổi bắt
Nhật Bản đã tụt lại phía sau trong lĩnh vực xe điện. Trong khi các nhà sản xuất ô tô phương Tây và Trung Quốc kiểm soát khoảng 90% thị trường EV toàn cầu vào năm 2022 thì các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản chỉ chiếm chưa đến 5%, Nikkei Asia cho biết.
Nhưng các nhà sản xuất ô tô của đất nước mặt trời mọc như Toyota đã và đang có những động thái để thu hẹp khoảng cách đó. Giám đốc điều hành mới Sato Koji đã công bố trong cuộc họp báo đầu tiên của mình rằng Toyota có kế hoạch phát hành 10 mẫu xe điện chạy bằng pin mới với doanh số hàng năm lên tới 1,5 triệu chiếc vào năm 2026.
Đó là một sự thay đổi rõ rệt so với tháng 9 năm ngoái, khi người tiền nhiệm của ông, Akio Toyoda, cho biết nhà sản xuất ô tô sẽ tiếp tục đầu tư vào nhiều loại phương tiện điện khí hóa thay vì tập trung vào các phương tiện chạy hoàn toàn bằng điện hoặc chạy bằng pin.
Nhận xét của ông Sato về cơ bản đã nhân đôi chiến lược EV của Toyota vào thời điểm đó, điều mà một số nhà đầu tư và các nhóm bảo vệ môi trường đã chỉ trích là quá bảo thủ.
Sato đã thay thế Toyoda làm Giám đốc điều hành vào tháng 4 với mục đích “đẩy nhanh Toyota chuyển sang điện khí hóa”. Còn ông Toyoda hiện là chủ tịch của nhà sản xuất ô tô lớn nhất thế giới.
Vào tháng 4, Honda cũng đã công bố kế hoạch sản xuất hơn 2 triệu xe điện hàng năm vào năm 2030, với mục tiêu cuối cùng là chỉ bán xe BEV hoặc xe điện chạy bằng hydro trên toàn cầu vào năm 2040.
Cho đến nay, các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đã tập trung nhiều hơn vào các loại xe hybrid và hydro, David Boling cho biết. Tương tự như Toyota, các nhà sản xuất ô tô như Honda và Nissan chỉ mới công bố mở rộng đáng kể các dòng xe chạy hoàn toàn bằng điện của họ. Theo Hiệp hội đại lý ô tô Nhật Bản, xe điện hybrid vẫn chiếm 96,8% doanh số bán xe điện mới trong nước.
Nhưng BEV mới là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng số lượng EV trên các con đường trên toàn thế giới, chiếm hơn 70% tổng mức tăng trưởng hàng năm vào năm 2022, theo dữ liệu từ Cơ quan Năng lượng Quốc tế. Chỉ hơn 730.000 BEV đã được bán ở Mỹ vào năm 2022, chiếm 43,5% tổng doanh số bán xe điện trong năm đó, dữ liệu từ Phòng thí nghiệm quốc gia Argonne cho hay.
IEA cho biết thêm, doanh số bán BEV cũng đang tăng nhanh ở Trung Quốc, tăng 60% so với năm 2021 để đạt 4,4 triệu chiếc. IEA cho biết, thị trường xe điện lớn nhất thế giới đã thực hiện một loạt các chính sách thúc đẩy xe điện tại các thành phố lớn của mình, chẳng hạn như trợ cấp cho mỗi lần mua một chiếc xe điện thuần túy.
David Boling nhận định: “Các công ty Nhật Bản đã chậm chân ngay từ đầu và có thể không thể cạnh tranh ngay bây giờ trong cuộc đua điên cuồng về xe điện này”.
Căng thẳng chuỗi cung ứng xe điện
Nhật Bản phụ thuộc vào Trung Quốc đối với các khoáng sản quan trọng cần thiết cho nền kinh tế sản xuất các thành phần EV. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, hơn 90% xe điện được bán trên thị trường hiện nay có chứa động cơ đồng bộ nam châm vĩnh cửu, sử dụng các nguyên tố đất hiếm tập trung về mặt địa lý ở Trung Quốc.
Theo một báo cáo của IEA, Trung Quốc tinh chế 90% các nguyên tố này cũng như 60% đến 70% lithium và coban, những chất cần thiết để sản xuất pin EV. Nhật Bản là nước tiêu thụ các nguyên tố đất hiếm lớn nhất, chẳng hạn như dysprosium, bên ngoài Trung Quốc.
Kristin Vekasi, phó giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Maine, bình luận: “Tôi không thấy bất kỳ tương lai ngắn hạn hoặc trung hạn nào mà Trung Quốc không phải là nhân tố toàn cầu quan trọng trong chuỗi cung ứng.
Là một phần trong nỗ lực đa dạng hóa mạng lưới cung cấp xe điện khỏi Trung Quốc, chính phủ Nhật Bản và các nhà sản xuất hàng đầu đang theo đuổi các công nghệ mới để giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu có nguồn gốc từ Trung Quốc.
Proterial, trước đây gọi là Hitachi Metals, đang nỗ lực phát triển động cơ EV sử dụng ít kim loại đất hiếm hơn. Vào năm 2022, chính phủ Nhật Bản cũng đã phân bổ 6 tỷ yên (42,9 triệu USD) cho một dự án khai thác đất hiếm từ bùn biển sâu.
David Boling cho biết, việc tìm kiếm các giải pháp thay thế cho các nguồn đất hiếm hiện tại sẽ tốn rất nhiều thời gian và tiền bạc. Trong khi chờ đợi, Nhật Bản phải hiểu rõ sự phụ thuộc của mình vào Trung Quốc và làm tất cả những gì có thể để giảm thiểu rủi ro đó.
Phát triển quan hệ kinh tế
Hiện tại, Nhật Bản đã nhấn mạnh hợp tác kinh tế như một đối trọng với sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng xe điện của Trung Quốc. Một quan chức chính phủ hàng đầu cho biết Nhật Bản sẽ thúc đẩy phát triển tài nguyên khoáng sản quan trọng với G-7 và “các quốc gia có cùng quan điểm” khác.
Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đã tập trung vào Đông Nam Á như một phần trong chiến lược chính sách đối ngoại của mình, mời Singapore tham dự cuộc họp tiếp cận của các nhà lãnh đạo tài chính G-7 cũng như mời Indonesia tham gia các cuộc họp G-7 ở Hiroshima.
Boling, cựu nhà đàm phán thương mại, cho rằng thỏa thuận sau “nổi bật” là “dấu hiệu cho thấy mục tiêu của Nhật Bản là phát triển quan hệ kinh tế mạnh mẽ hơn với Indonesia trên nhiều mặt, bao gồm cả các khoáng sản quan trọng”.
Indonesia có một trong quốc gia có trữ lượng niken lớn nhất thế giới và dự kiến sẽ đóng góp 46% sản lượng niken sơ cấp toàn cầu vào năm 2027, S&P Global Commodity Insights đưa tin. Niken được biết đến là thành phần quan trọng trong các tế bào pin lithium-ion mà hầu hết xe điện sử dụng.
Chính phủ cũng sẽ tiếp tục tài trợ trực tiếp cho các dự án do Nhật Bản dẫn đầu, như các cơ quan nhà nước như Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp hoặc Tổ chức An ninh Kim loại và Năng lượng Nhật Bản đã từng thực hiện. METI sẽ trợ cấp tới một nửa chi phí cho các dự án phát triển mỏ và luyện kim của các công ty Nhật Bản.
Kristin Vekasi cho biết thêm, sự hỗ trợ và đầu tư của chính phủ có thể giảm thiểu rủi ro như “thời hạn dài” của các dự án khai thác, biến động giá khoáng sản và sự thiếu chuyên môn của các công ty khai thác nhỏ.
Trong khi đó Boling cho rằng hy vọng về EV của Nhật Bản là “chất xúc tác” cho thỏa thuận thương mại khoáng sản quan trọng với Mỹ. Vẫn còn phải xem liệu các sáng kiến gần đây từ các nhà sản xuất ô tô và cơ quan nhà nước có hiện thực hóa những tham vọng đó hay không.
Google translate