Các biện pháp giảm phát thải
Bộ Nông nghiệp và Môi trường hiện đang xây dựng Dự thảo lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải mô tô, xe máy lưu hành ở Việt Nam. Theo Dự thảo này, thời điểm bắt đầu thực hiện kiểm định khí thải mô tô, xe máy lưu hành tại Hà Nội và TP HCM dự kiến sẽ là từ ngày 1/1/2027. Tại 4 thành phố trực thuộc Trung ương khác - gồm Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế - thời điểm áp dụng dự kiến là từ ngày 1/1/2028. Các địa phương còn lại sẽ tiến hành kiểm định khí thải từ đầu năm 2030 hoặc sớm hơn tùy tình hình thực tế.
Theo Dự thảo, mô tô sản xuất trước năm 2008 sẽ áp dụng khí thải mức 1, mô tô sản xuất từ năm 2008-2016 áp dụng mức 2, mô tô sản xuất từ năm 2017 đến ngày 30/6/2026 áp dụng mức 3, mô tô sản xuất sau ngày 1/7/2026 áp dụng mức 4. Với xe máy, nếu sản xuất trước năm 2016 thì áp dụng mức 1, sản xuất từ năm 2017 đến ngày 30/6/2027 áp dụng mức 2, sản xuất từ tháng 7/2027 áp dụng mức 4.
Đáng chú ý, 2 thành phố lớn là Hà Nội và TP HCM sẽ áp dụng quy định về khí thải nghiêm ngặt nhất. Cụ thể, từ ngày 1/1/2032, các loại mô tô, xe máy lưu hành trên địa bàn 2 thành phố này phải đáp ứng quy định về khí thải từ mức 2 trở lên.
Thực tế, đây không phải lần đầu tiên đề xuất kiểm soát khí thải đối với xe máy. Từ năm 2010, Chính phủ đã phê duyệt chủ trương kiểm soát khí thải xe máy định kỳ hàng năm. Trong đó, hai đô thị lớn nhất là Hà Nội và TP.HCM được giao hoàn thiện mạng lưới cơ sở kiểm định, mục tiêu đến năm 2015 có 80 - 90% lượng xe máy được kiểm định tiêu chuẩn khí thải. Năm 2012, Công an TP.HCM nghiên cứu xây dựng Dự thảo về quy chế tối thiểu cho lưu hành và niên hạn lưu hành xe mô tô 2, 3 bánh, xe gắn máy (kể cả xe điện). Tuy nhiên, vì nhiều lý do, các chương trình, đề án kể trên vẫn chưa thể thực hiện trên thực tiễn.
Phương tiện giao thông cá nhân, đặc biệt là xe máy và ô tô sử dụng nguồn nguyên liệu hoá thạch, là nguồn phát thải lớn nhất của các chất gây ô nhiễm như PM2.5, NO2 và CO2. Một nghiên cứu của Viện Môi trường - Tài nguyên, ĐH Quốc gia TP.HCM cho thấy xe máy chiếm khoảng 29% nguồn phát thải NO, 90% CO, 65,4% NMVOC; 37,7% nguồn phát thải bụi; 31% nguồn phát thải bụi siêu mịn.
Trước thực trạng hiện tại của Việt Nam, các chuyên gia của Ngân hàng thế giới trong một báo báo mới đây đánh giá việc chuyển đổi sang phương tiện giao thông chạy điện là một quá trình phức tạp, bên cạnh các chính sách hạn chế xe xăng, Việt Nam cần có một hệ sinh thái đa ngành tập trung vào việc phát triển phương tiện công cộng chạy điện – bao gồm thúc đẩy hoạt động cung ứng và sản xuất EV, ưu đãi cho nhu cầu EV, triển khai mạng lưới trạm sạc EV, chuẩn bị để ngành điện thích ứng với hoạt động sạc EV và xây dựng các bộ kỹ năng cần thiết cho người lao động.
Ngày 22/7/2022, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ký Quyết định số 876/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải (Chương trình hành động chuyển đổi năng lượng xanh).
Theo đó, Chính phủ đặt mục tiêu phát triển hệ thống giao thông vận tải xanh hướng tới mục tiêu phát thải ròng khí nhà kính về “0” vào năm 2050. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Chính phủ đã đặt ra lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh dành cho đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa, hàng hải, hàng không và giao thông đô thị.
Theo lộ trình, đến năm 2040, Việt Nam sẽ hướng đến mục tiêu từng bước hạn chế và tiến tới dừng sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu ô tô, xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch.
Việt Nam hiện là thị trường xe điện 2 bánh lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Trung Quốc. Trong đó, lượng xe điện 2 bánh chiếm 12% thị phần trong tổng doanh số bán xe hai bánh (2W, bao gồm xe máy và xe gắn máy) vào năm 2022. Việt Nam đã sẵn sàng cho việc nhanh chóng tăng tốc sử dụng E-2W (xe điện hai bánh) trên quy mô lớn hơn nhiều. Thị trường cung ứng E-2W ở Việt Nam khá đa dạng và sôi động, với nhiều nhà cung cấp cạnh tranh về chất lượng và giá cả.
Điện khí hoá xe hai bánh
Bên cạnh những biện pháp chính trong việc siết chuẩn khí thải từ Chính phủ, thị trường xe máy điện tại Việt Nam đang có sự tăng trưởng đáng kể trong những năm gần đây khi đang chứng kiến sự chuyển dịch từ xe máy dùng nguyên liệu hoá thạch truyền thống sang các phương tiện chạy bằng điện.
Thị trường xe máy điện tại Việt Nam hiện đã có nhiều mẫu xe mới với kiểu dáng đa dạng và được trang bị nhiều tính năng hiện đại hơn. Nhiều dòng xe có diện mạo mới lạ với phong cách hiện đại đánh vào đối tượng là những người dùng trẻ vốn là thế hệ luôn đón đầu các xu hướng thời trang và công nghệ, đặc biệt là lứa tuổi học sinh, sinh viên, nhân viên văn phòng có độ tuổi trải dài từ 18 - 40.
Theo Research and Markets, giá trị thị trường của xe máy tại Việt Nam dự đoán sẽ tăng lên đến hơn 10,2 tỷ USD vào năm 2030. Dự báo này cùng với các tín hiệu tích cực trong việc chuyển dịch sang sử dụng phương tiện năng lượng điện những năm qua cho thấy thị trường xe điện Việt Nam có nhiều tiềm năng để thu hút các hãng sản xuất.
Tuy nhiên, so với xe máy chạy xăng truyền thống, người tiêu dùng Việt thực tế vẫn chưa thực sự mặn mà với các dòng xe máy điện vì nhiều lý do. Nhu cầu đối với loại phương tiện này về tổng thể vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, chỉ ở khoảng 200.000 -230.000 xe. Không chỉ thế, sự cạnh tranh của thị trường cũng tăng cao khi có sự gia nhập của nhiều đối thủ mới, đòi các hãng xe nội địa và quốc tế khi vào Việt Nam phải phải nỗ lực không ngừng mang đến cho khách hàng những mẫu xe chất lượng và nỗ lực thay đổi thói quen của người tiêu dùng.
VinFast hiện nổi lên như một công ty dẫn đầu thị trường trong nước, đầu tư mạnh vào việc phát triển và sản xuất xe máy điện với nhiều mẫu mã đa dạng liên tục được cải tiến, hướng tới nhiều nhóm khách hàng khác nhau.
Tiếp đến là những cái tên nổi bật hiện nay như Dat Bike, Pega và Yadea, cũng góp phần tạo nên sự đa dạng và khả năng cạnh tranh của thị trường.
Nhìn lại trong quá khứ, các loại xe máy điện đã manh nha xuất hiện tại Việt Nam từ cách đây 2 thập kỷ. Vào thời điểm đó chủ yếu là những loại xe trôi nổi chủ yếu nhập khẩu từ Trung Quốc, phục vụ khách hàng là học sinh, người nội trợ, người cao tuổi chỉ di chuyển trong một quãng đường ngắn.
Đến năm 2017, tổ hợp sản xuất ôtô và xe máy điện VinFast được khởi công xây dựng. Nhà máy sản xuất xe của VinFast có diện tích 335 ha với tổng số vốn đầu tư đạt 3,5 tỷ USD. Năm 2018, VinFast đã ra mắt dòng sản phẩm đầu tiên là Klara thuộc phân khúc trung cấp. Ở lô hàng đầu tiên VinFast Klara bản pin Lithium-ion có mức giá 35 triệu đồng và bản ắc quy acid - chì có giá bán 21 triệu đồng. Sự xuất hiện của VinFast ngay lập tức đã thành một hiện tượng và khiến nhiều đối thủ nặng ký lúc đó trên thị trường như Anbico, Pega, DK Bike, SYM, KYMCO… phải dè chừng vì sản phẩm của VinFast có lợi thế sân nhà. Sau đó, VinFast tiếp tục tung ra thị trường các sản phẩm mới khác như Evo200/Evo200 Lite, Feliz S, Klara S2, Vento S với mức giá từ trung cấp đến cao cấp.
Năm 2021, start-up Dat Bike đã ra mắt mẫu xe Weaver 200 với giá bán 54,9 triệu đồng. Mẫu xe máy điện này có thể đi được quãng đường 200km chỉ với 1 lần sạc đầy sau 3 tiếng. Những năm sau đó, doanh nghiệp này tiếp tục cho ra mắt những mẫu xe mới như 3 Quantum S-series có giá từ 35 - 51 triệu đồng, với thiết kế giống các mẫu xe tay ga truyền thống hơn.
Thị trường xe máy điện nội địa vào khoảng cuối năm 2022 tiếp tục đón nhận thêm một doanh nghiệp Việt Nam khác tham gia là Start-up Selex Motors với mẫu xe mang tên Camel, nhưng tiếp cận với tệp khách hàng khác. Doanh nghiệp này cung cấp mẫu xe mang tên Camel chủ yếu phục vụ giao vận, chuyên chở hàng như những chú lạc đà (camel) với tải trọng tối đa lên đến 225 kg.
Các hãng xe đến từ Trung Quốc từ trước đó vốn chỉ là các sản phẩm trôi nổi đã tạo ra làn sóng xe máy điện tại Việt Nam khi liên tục tìm cách để chiếm lĩnh thị trường mạnh mẽ hơn như Yadea, DK Bike, Detech, Anbico, Pega, TAILG… Thậm chí, các hãng xe này không chỉ nhập khẩu mà còn mạnh dạn đầu tư nhà máy sản xuất ngay tại Việt Nam để tối ưu hoá giá thành cạnh tranh ở các phân khúc.
Trong khi các đối thủ xe xanh ngày càng lớn mạnh, các xe Nhật hay Châu Âu tại Việt Nam cũng buộc phải thay đổi. Yamaha đã giới thiệu mẫu máy điện đầu tiên của hãng tại thị trường Việt Nam vào năm 2022, có tên Neo’s. Được xuất khẩu sang thị trường châu Âu từ tháng 3/2022, nhưng đến 30/12/2022, mẫu xe máy điện này mới được công ty Yamaha Motor Việt Nam giới thiệu tại thị trường Viêt Nam với mức giá 50 triệu đồng. Mức giá cao của sản phẩm cùng quãng đường di chuyển kém hơn các đối thủ khác khiến mẫu xe này khá kén khách.
BMW ra mắt mẫu CE04 vào năm 2023 với mức giá trên 550 triệu đồng, là mẫu xe máy điện đắt nhất tại thị trường. Mẫu xe này cũng là mẫu không tiếp cận được tập khách hàng đại trà.
Mới đây, ICON e: của Honda mới chính thức xuất xưởng và nhận được sự chú ý vì Honda vốn là “trùm xe xăng” tại thị trường Việt nhưng khi thị trường đã phát triển khá mạnh thì hãng xe này mới tham gia ở mảng xe điện.
Mặc dù còn nhiều luồng ý kiến trái chiều nhưng đối với bức tranh tổng thể về thị trường xe hai bánh Việt tiến tới loại bỏ hoàn toàn xe chạy nhiên liệu hoá thạch tại Việt Nam, các chuyên gia của Ngân hàng thế giới cho rằng để tiếp tục kích cầu đối với E-2W, các biện pháp can thiệp chính sách then chốt là cần thiết để: (i) cho phép người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận nguồn tài chính để vượt qua được phần chênh lệch giữa giá mua và giá trị thực vẫn gắn liền E-2W hiệu suất cao so với 2W chạy xăng, (ii) đưa ra các tiêu chuẩn và quy trình kiểm tra để giải quyết mối quan ngại của người tiêu dùng về độ an toàn của E-2W, (iii) khuyến khích cung cấp E-2W sử dụng pin Li-ion, loại pin mang đến phạm vi hoạt động và công suất cần thiết cho người sử dụng E- 2W ở nông thôn, thay cho E-2W sử dụng pin axit chì, và (iv) triển khai các chính sách hỗ trợ để đẩy nhanh quá trình loại bỏ các 2W chạy xăng đang lưu hành nhằm giải phóng thị trường cho E-2W mới.
Tùy thuộc vào tốc độ và quy mô triển khai các chính sách hỗ trợ liên quan, quy mô thị trường E-2W Việt Nam được dự báo có thể đạt tổng cộng 12 triệu chiếc trong giai đoạn 2024 – 2035 để đạt mục tiêu, hoặc 16 triệu chiếc nếu theo quỹ đạo nhanh hơn, tương ứng với tỷ lệ 42% và 56% tổng doanh số bán 2W tại Việt Nam trong giai đoạn này.
Google translate