Các biện pháp kiểm soát mới có nguy cơ làm căng thẳng thêm căng thẳng địa chính trị giữa Trung Quốc, Mỹ và các đồng minh về quyền kiểm soát chuỗi cung ứng tài nguyên và công nghệ toàn cầu. Đối với nhiều người ở phương Tây, chúng cũng sẽ nhấn mạnh sự thống trị của Trung Quốc đối với những vùng tài nguyên rộng lớn quan trọng của thế giới.
Đất hiếm là nhóm gồm 17 kim loại được sử dụng để chế tạo nam châm biến năng lượng thành chuyển động để sử dụng trong xe điện, tua-bin gió và thiết bị điện tử.
Nathan Picarsic, đồng sáng lập công ty tư vấn địa chính trị Horizon Advisory, cho biết: “Đây là lời kêu gọi rõ ràng rằng sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong bất kỳ phần nào của chuỗi giá trị là không bền vững”.
Bộ thương mại Trung Quốc đã lấy ý kiến công chúng vào tháng 12 năm ngoái về động thái tiềm năng bổ sung công nghệ chế tạo nam châm smarium-coban, nam châm neodymium-iron-boron và nam châm cerium vào "Danh mục công nghệ bị cấm và hạn chế xuất khẩu".
Trong danh sách, nước này cũng cấm công nghệ sản xuất canxi oxyborate đất hiếm và công nghệ sản xuất kim loại đất hiếm, bổ sung chúng vào lệnh cấm sản xuất vật liệu hợp kim đất hiếm trước đây.
Các quan chức Trung Quốc trong những tháng gần đây đã nhấn mạnh an ninh quốc gia là lý do chính cho các biện pháp kiểm soát. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia coi chúng là bằng chứng Bắc Kinh đang tận dụng sự thống trị của mình đối với chuỗi cung ứng công nghệ sạch toàn cầu để chống lại các hạn chế thương mại được chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden mở rộng.
Dưới thời Biden, các biện pháp kiểm soát của Washington đã mở rộng từ việc bán công nghệ chip tiên tiến sang Trung Quốc cho đến việc ngày càng ngăn chặn các nhà sản xuất pin và xe điện của Trung Quốc tiếp cận các khoản trợ cấp hào phóng của chính phủ Mỹ.
Trung Quốc đã thắt chặt đáng kể các quy định hướng dẫn xuất khẩu một số kim loại trong năm nay, trong cuộc chiến leo thang với phương Tây về quyền kiểm soát các khoáng sản quan trọng.
Nước này đã ban hành giấy phép xuất khẩu vật liệu sản xuất chip gali và germani vào tháng 8, sau đó là các yêu cầu tương tự đối với một số loại than chì kể từ ngày 1 tháng 12.
Don Swartz, Giám đốc điều hành của American Rare Earths, công ty đang phát triển một cơ sở chế biến và khai thác đất hiếm ở Wyoming, cho biết: “Trung Quốc được thúc đẩy để duy trì sự thống trị thị trường của mình. Bây giờ đây là một cuộc đua”.
Động thái bảo vệ công nghệ đất hiếm của nước này diễn ra khi châu Âu và Mỹ đang nỗ lực loại bỏ đất hiếm từ Trung Quốc, quốc gia chiếm gần 90% sản lượng tinh chế toàn cầu.
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, Trung Quốc chiếm khoảng 60% sản lượng khai thác đất hiếm trên thế giới nhưng gần 90% là chế biến và tinh chế.
Các nhà hoạch định chính sách ở Washington và Brussels từ lâu đã lo ngại về sự phụ thuộc quá mức vào Trung Quốc về đất hiếm cũng như nhiều vật liệu và tài nguyên khác được sử dụng trong công nghệ sạch.
Theo dữ liệu của Mỹ, với sự hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ, sản lượng oxit đất hiếm không phải của Trung Quốc đã tăng gần gấp 4 lần lên 90.000 tấn trong vòng 7 năm tính đến năm 2022. Nhưng Trung Quốc vẫn duy trì sự thống trị của mình, tăng gấp đôi sản lượng của mình lên 200.000 tấn.
IEA cũng dự báo nhu cầu toàn cầu sẽ tăng gấp 7 lần trong hai thập kỷ tới năm 2040, được củng cố bởi sự chuyển đổi của thế giới từ sản xuất và vận chuyển năng lượng sử dụng nhiều carbon sang sản xuất điện và xe điện sạch hơn.
Cơ quan này lưu ý rằng các quốc gia thường mất hơn 15 năm để phát triển các dự án khai thác từ khi phát hiện đến sản xuất đầu tiên, làm dấy lên nghi ngờ về việc phương Tây có thể thoát khỏi nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng của Trung Quốc nhanh đến mức nào.
Trung Quốc đã có kinh nghiệm trong quy trình chiết dung môi để tinh chế các khoáng sản chiến lược, điều mà MP Materials và các công ty đất hiếm phương Tây khác đã phải vật lộn để triển khai do sự phức tạp về kỹ thuật và lo ngại về ô nhiễm.
Cổ phiếu của MP, công ty đang dần bắt đầu tăng cường chế biến đất hiếm ở California, đã tăng hơn 10% vào thứ Năm tuần trước sau động thái của Trung Quốc.
Ucore Rare Metals, một công ty chế biến đất hiếm khác cho biết họ đã hoàn thành việc vận hành một cơ sở để thử nghiệm công nghệ xử lý đất hiếm của riêng mình, được Bộ Quốc phòng Mỹ tài trợ một phần.
Giám đốc điều hành Ucore Pat Ryan nói: “Sẽ cần có các công nghệ mới để vượt qua sự kiểm soát của Trung Quốc trong các lĩnh vực quan trọng này”. Cổ phiếu của Ucore đã tăng hơn 16%.
Hiện chưa rõ công nghệ đất hiếm của Trung Quốc thực sự được xuất khẩu ở mức độ nào. Constantine Karayannopoulos, cựu Giám đốc điều hành của Neo Performance Materials công ty chuyên phân tách đất hiếm ở Estonia, nhận định Bắc Kinh đã không khuyến khích xuất khẩu trong nhiều năm.
Karayannopoulos nói: “Thông báo này chỉ chính thức hóa những gì mọi người đều biết trước đây”.
Google translate