Đã gần một năm kể từ khi Nga phát động “chiến dịch quân sự đặc biệt” tại Ukraine, nhưng người tiêu dùng ở Moscow vẫn có thể mua sữa chua Activia, bàn chải đánh răng điện Oral-B, hay kem dưỡng da L’Oréal. Một số mặt hàng đã vắng bóng kể ngày Moscow đưa quân đội sang Ukraine, nhưng nhiều mặt hàng vẫn tiếp tục được cung cấp bởi các doanh nghiệp Mỹ và châu Âu. Trước đó, không ít doanh nghiệp trong số này tuyên bố sẽ rời khỏi Nga - một động thái nhằm phản ứng với cuộc chiến tranh.
CÀNG CHẬM CHÂN CÀNG KHÓ RỜI ĐI
Giờ đây, giữa lúc rủi ro pháp lý và uy tín ngày càng lớn, kể cả khi các doanh nghiệp này thay đổi ý định về trụ lại Nga, họ còn phải đối mặt thêm một thách thức nữa: điện Kremlin đang khiến việc rời đi trở nên tốn kém hơn.
Dù phương Tây hiện không có biện pháp trừng phạt nào với lĩnh vực tiêu dùng hàng ngày ở Nga, nhưng những hạn chế đối với các ngân hàng và cá nhân Nga đã khiến hoạt động của lĩnh vực này trở nên khó khăn hơn.
Những công ty cởi mở về việc tiếp tục ở lại Nga như Colgate, Procter & Gamble (P&G) và L'Oréal, cần phải cân bằng nhiều yếu tố phức tạp: Bảo vệ lợi nhuận và nhân viên bản địa, duy trì chỗ đứng trên thị trường lớn và không để bị đánh giá tiêu cực về mặt đạo đức, kể cả khi họ vẫn nộp thuế cho Nga.
Đơn cử, giám đốc điều hành (CEO) sắp mãn nhiệm của Unilever, ông Alan Jope, cho biết ông có trách nhiệm với 3.000 nhân viên ở Nga và không muốn 4 cơ sở sản xuất ở nước này rơi vào tay các ông trùm hoặc rơi vào tay Chính phủ Nga.
Tuần trước, hãng bia Đan Mạch Carlsberg đã cảnh báo về nguy cơ chính quyền Nga có thể quốc hữu hóa một doanh nghiệp để duy trì lực lượng lao động ở mức trước chiến tranh nếu họ nghi ngờ doanh nghiệp đó đang bị mất giá trị một cách có chủ ý.
Đáp lại tuyên bố này, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov đã dẫn luật lao động hiện hành để bảo vệ người lao động ở Nga. “Đây là một quá trình lâu dài,” ông nói.
Những thách thức nói trên lý giải nguyên nhân nhiều công ty từng tuyên bố rời khỏi Nga nhưng chưa hiện thực hóa việc này. Tháng 4/2022, công ty Reckitt Benckiser của Anh, nhà sản xuất viên ngậm giảm ho Strepsils, thông báo sẽ chuyển quyền sở hữu hoạt động kinh doanh tại Nga cho một bên thứ ba hoặc nhân viên địa phương. Tuy nhiên, đến nay kế hoạch này vẫn chưa thực hiện được.
Trong khi khi đó, nhà sản xuất thực phẩm Danone của Pháp cũng tuyên bố rời Nga vào tháng 10 năm ngoái nhưng chưa tìm được bên mua lại các cơ sở của mình. Còn nhà sản xuất thuốc lá Philip Morris International của Mỹ dù cũng có kế hoạch rút khỏi Nga vào cuối năm ngoái nhưng vẫn đang chật vật để nhận được sự chấp thuận từ phía Nga.
Không có nhiều công ty hành động quyết đoán được như McDonald’s. Chuỗi hàng ăn nhanh của Mỹ đã bán hết các cửa hàng tại Nga vào tháng 5/2022, ba tháng sau khi chiến tranh nổ ra. Tuy nhiên, hành động quyết đoán như vậy giờ đây không còn dễ dàng nữa bởi không có nhiều đối tác mua lại tài sản tiềm năng mà không chịu lệnh trừng phạt. Hơn nữa. Điện Kremlin ngày càng đặt ra những điều kiện khó khăn trong việc chấp thuận các thương vụ mua bán tài sản của phương Tây.
“Rời đi càng chậm thì càng gặp nhiều khó khăn”, ông Nabi Abdullaev, cố vấn tại công ty tư vấn rủi ro Control Risks, nhận xét. “Chính phủ Nga hiện kiểm soát chặt chẽ các giao dịch mua bán và yêu cầu giảm giá tới 50% cho mọi thương vụ”.
Nói về chi phí tăng thêm nếu rời Nga của doanh nghiệp phương Tây, người phát ngôn Điện Kremlin Peskov nhấn mạnh “thị trường vốn diễn ra như vậy và các công ty muốn rời khỏi Nga phải tuân theo các điều kiện của thị trường”.
CƠ HỘI KIẾM TIỀN VẪN CÒN
Một lý do quan trọng khác là nền kinh tế Nga năm ngoái tăng trưởng không tệ như dự báo - chỉ suy giảm 2,5% nên cơ hội kiếm tiền của doanh nghiệp phương Tây vẫn còn, ít nhất là trong dài hạn.
Ngày 9/2, Unilever đã cảnh báo các nhà đầu tư về rủi ro tài chính khi rời khỏi thị trường Nga. Còn British American Tobacco cũng tăng dự báo lỗ nếu rút khỏi thị trường này.
Để tiếp tục ở lại và tận dụng lợi thế một thị trường vẫn được xem là có thể mang lại lợi nhuận, các doanh nghiệp phương Tây đã khoanh vùng tài chính, trao quyền cho các giám đốc bản địa, ngừng quảng cáo và đầu tư, đồng thời liên tục kiểm tra, kiểm soát để tránh làm ăn với các ngân hàng và cá nhân bị trừng phạt.
Dù bảo vệ quyết định tiếp tục ở lại Nga của mình là để cung cấp hàng hóa “cơ bản” hoặc “thiết yếu” cho người dân, Unilever, Colgate và P&G không cho biết chi tiết phạm vi kinh doanh của họ đã thu hẹp như thế nào. Ví dụ, để tránh những rắc rối khi xử lý các vấn đề liên quan tới biện pháp trừng phạt, Unilever cam kết không thu bất kỳ khoản lợi nhuận nào từ Nga.
Ông Matt Close, người đứng đầu đơn vị bán kem Cornetto của Cornetto ở Nga, cho biết chiến lược này đang được xem xét và “việc kinh doanh hiện tại thực sự là một hoạt động khép kín”.
Dù tiếp tục trụ lại, một số công ty cũng đã bắt đầu thu hẹp các tài sản đang nắm giữ tại Nga. Hiện có hai nhà máy ở Nga, P&G đã trao quyền ra quyết định cho nhân viên địa phương và họ sẽ báo cáo trực tiếp với giám đốc điều hành. Do doanh số bán hàng ở Nga giảm sút, công ty cũng đã cắt giảm lượng nhân viên ở nước này từ 2.500 xuống còn 1.800 người trong giai đoạn từ 31/3 đến cuối năm 2022.
Trong khi đó, hãng mỹ phẩm Pháp L'Oréal, hiện có 2.500 nhân viên ở Nga, đã đóng cửa các cửa hàng và thu hẹp nguồn cung, nhưng vẫn tiếp tục bán mỹ phẩm tại đây. Tập đoàn bánh kẹo Mondelez của Mỹ nói rằng chocolate Alpen Gold và Milka sản xuất tại Nga là những sản phẩm hàng ngày mà người dân nước này không thể thiếu.
“Chúng tôi bán chocolate và bánh quy. Ở nhiều quốc gia, bánh quy là món ăn sáng. Vì vậy, chúng tôi thấy rằng mình đang cung cấp thực phẩm cho người tiêu dùng bình thường ở Nga”, ông Dirk Van de Put, CEO của Mondelez, nói.
RỦI RO LỚN KHI Ở LẠI
Dù rời khỏi Nga ở thời điểm hiện tại không phải là việc dễ dàng, như ở lại cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Nhà sản xuất ngô và đậu Hà Lan Bonduelle của Pháp tháng 12 năm ngoái phải lên tiếng bác bỏ thông tin nói rằng họ cung cấp thực phẩm đóng hộp cho quân đội Nga sau khi hình ảnh một người lính cầm sản phẩm của họ được đăng lên mạng xã hội. Vụ việc này được xem như một lời cảnh báo với các công ty phương Tây khác vẫn còn hoạt động Nga.
Các công ty bán thực phẩm hoặc sản phẩm chăm sóc cá nhân cũng có nguy cơ cao vô tình bị kéo vào các nỗ lực chiến tranh, đặc biệt là nếu Nga chuyển sang “nền kinh tế thời chiến”.
Ông Peskov, người phát ngôn Điện Kremlin, phủ nhận thông tin cho rằng các doanh nghiệp sẽ bị buộc phải tham gia chiến tranh. Tuy nhiên, trong đợt huy động lính vào mùa thu năm ngoái, nhiều thông báo đã được gửi tới các công ty nước ngoài - nơi có người Nga làm việc. Nhiều công ty đa quốc gia cũng mất người vì nhân viên phải nhập ngũ hoặc di cư.
Dự báo giao tranh Nga-Ukraine sẽ căng thẳng hơn vào mùa xuân này đang khiến nhiều doanh nghiệp lo lắng.
“Rủi ro bị hủy hoại danh tiếng khi hoạt động ở Nga đã giảm dần sau hai tháng đầu tiên của cuộc chiến tranh. Nhưng trong bối cảnh mọi thứ đang diễn ra như hiện tại, tôi cho rằng điều này sẽ không kéo dài”, ông Mark McNamee, giám đốc khu vực châu Âu của công ty nghiên cứu FrontierView, nói.
Google translate