Theo ông, AI đang tác động như thế nào đến vai trò, quy trình và sứ mệnh của báo chí? Điều gì sẽ thay đổi sâu sắc nhất trong nghề làm báo truyền thống?

AI đang tái định nghĩa báo chí trên 3 trụ cột, đó là: vai trò, quy trình và sứ mệnh.

Về vai trò, nhà báo không còn là “người đưa tin”, mà là “người giải thích”. AI có thể kể chuyện gì xảy ra, nhưng nhà báo phải làm rõ vì sao điều đó quan trọng.

Về quy trình, AI thúc đẩy tự động hóa và cá nhân hóa. Các khâu trong công việc của một người làm báo, từ viết tin, biên tập, dịch thuật, phân tích dữ liệu, mọi thứ sẽ nhanh hơn, chính xác hơn và đo được hành vi độc giả theo thời gian thực.

Về sứ mệnh, khi AI có thể tạo ra tin giả, ảnh giả, video giả như thật, thì báo chí phải trở thành người bảo vệ sự thật. Trong bối cảnh này, niềm tin đã trở thành tài sản cốt lõi của báo chí – không phải traffic (lưu lượng truy cập - PV).

Chính vì vậy, thay đổi lớn nhất chính là vai trò của người làm báo. Không chỉ biết viết hay, mà phải biết dữ liệu, hiểu công nghệ, hợp tác được với AI. Báo chí sẽ không chết vì AI, mà sẽ chết nếu không đổi mới.

Ở cương vị người đứng đầu một tòa soạn, ông thấy rõ nhất đâu là cơ hội và thách thức khi báo chí bước vào thời kỳ AI hóa mạnh mẽ?

AI mở ra cơ hội tăng tốc và nâng tầm báo chí, giúp báo chí rút ngắn thời gian xử lý nội dung – từ viết bản nháp, phiên âm, dịch thuật, đến kiểm lỗi, SEO. Phóng viên sẽ được giải phóng khỏi những công việc lặp lại, để tập trung điều tra, phân tích và sáng tạo.

AI cũng giúp hiểu độc giả sâu hơn họ là ai, thích đọc gì, vào lúc nào. Từ đó, báo chí có thể phân phối nội dung đúng người – đúng thời điểm – đúng nhu cầu.

Nhưng nếu chỉ dựa vào AI mà buông lỏng biên tập, báo chí sẽ trở nên rập khuôn, mất bản sắc. Ngoài ra, ai chịu trách nhiệm khi AI viết sai cũng là một vấn đề. Quyền riêng tư của người dùng, dữ liệu huấn luyện, bản quyền nội dung – tất cả vẫn đang là khoảng trống.

Thực sự, với AI, một cuộc tái cấu trúc nhân sự trong các tòa soạn báo là điều không tránh khỏi, nhiều vị trí sẽ phải thay đổi, nâng cấp. Phóng viên cần biết cách làm việc với AI, viết hướng dẫn (prompt), hiểu dữ liệu. Tòa soạn phải sớm đào tạo lại đội ngũ, không phải để chống lại AI mà để làm chủ AI.

Theo ông, đâu là những việc cấp thiết mà các tòa soạn cần làm ngay để không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua ứng dụng AI?

Tôi cho rằng trong thời đại AI này, các tòa soạn báo nếu không muốn bị xóa sổ khỏi bản đồ báo chí số, cần hành động ngay 5 hướng cấp thiết.

Thứ nhất, AI không còn là công cụ phụ trợ, mà phải trở thành “trợ lý sản xuất” trong phòng tin, vì vậy tòa soạn phải tái cấu trúc quy trình theo hướng AI-first, đó là tự động hóa từ viết tóm tắt, đặt tiêu đề, dịch thuật, đến phân tích xu hướng.

Thứ hai, không học về AI sẽ bị thay thế. Vì vậy, các phóng viên, biên tập viên phải biết dùng prompt, hiểu cách kiểm định nội dung AI tạo ra.

Thứ ba, làm báo mà không hiểu độc giả đọc gì, lúc nào, là tự sát, vì thế tòa soạn sẽ phải xây dựng hệ sinh thái dữ liệu, chuẩn hóa nội dung để huấn luyện AI nội bộ.

Thứ tư, báo chí cần chủ động phát triển AI “hiểu mình”, bảo mật dữ liệu, bảo vệ bản sắc, phải đầu tư hạ tầng công nghệ và AI nội bộ, không thể mãi sống nhờ vào nền tảng của các Big Tech.

Thứ năm, thay đổi văn hóa tòa soạn. Dẹp bỏ tâm lý sợ AI, biến nỗi sợ thành động lực sáng tạo.

Thực tế, AI không thay thế nhà báo. Nhưng nhà báo biết dùng AI chắc chắn sẽ thay thế những người không chịu thay đổi.

Theo 5 hướng cấp thiết trên thì báo chí cần chủ động phát triển AI “hiểu mình”, đầu tư hạ tầng công nghệ và phát triển AI nội bộ. Vậy việc xây dựng đội ngũ hiểu về dữ liệu, công nghệ và AI có vai trò như thế nào trong chiến lược chuyển đổi số của tòa soạn báo? Nên ưu tiên “phóng viên biết công nghệ” hay “kỹ sư hiểu nội dung”?

Chúng tôi thường nói với nhau rằng, trong thời đại AI này, biên tập viên giỏi không chỉ sửa câu chữ, mà còn phải biết sửa code. Bởi vì giờ đây, đội ngũ giỏi dữ liệu và công nghệ không còn là “điểm cộng” mà là nền móng cho một tòa soạn chuyển đổi số thành công. Họ làm 3 việc sống còn. Một là, hiểu độc giả bằng dữ liệu, từ hành vi đọc đến tương tác, mọi chi tiết đều có thể giúp cá nhân hóa nội dung và tối ưu hóa hiệu quả xuất bản. Hai là, tự động hóa quy trình làm báo. AI giúp tiết kiệm thời gian biên tập, tóm tắt, đặt tiêu đề, phát hiện xu hướng, để người làm báo tập trung vào sáng tạo. Ba là, thiết kế sản phẩm nội dung mới. Báo chí ngày nay là video ngắn, là podcast, bot tin tức… Muốn làm ra sản phẩm mới, cần người hiểu thuật toán lẫn trải nghiệm người dùng.

Báo chí cần “phóng viên công nghệ” hay “kỹ sư nội dung”? Thực tế chúng ta cần cả hai, nhưng tốt nhất là người “kép”: vừa có tư duy báo chí, vừa nói được ngôn ngữ công nghệ.

“Journalism technologist” sẽ là lực lượng chủ lực của báo chí trong kỷ nguyên số, nơi mỗi dòng tin không chỉ cần đúng và nhanh, mà còn phải đúng người, đúng lúc, đúng định dạng.

Như vậy, các cơ quan báo chí nên tiếp cận AI theo hướng nào: tích hợp công cụ sẵn có hay tự phát triển giải pháp riêng, thưa ông?

Theo tôi, trong cuộc chơi AI, không nên chọn một lối đi duy nhất, cách tiếp cận tốt nhất là kết hợp linh hoạt cả hai hướng: vừa tận dụng công cụ có sẵn trên thị trường để đi nhanh, vừa từng bước xây dựng giải pháp riêng để đi xa.

Ở giai đoạn đầu, việc tích hợp các nền tảng AI như ChatGPT, Gemini hay Copilot giúp các tòa soạn – đặc biệt là những đơn vị vừa và nhỏ – có thể nhanh chóng tiếp cận công nghệ, giảm tải khâu sản xuất tin tức, dịch thuật, tóm tắt, kiểm lỗi... mà không cần đội ngũ kỹ thuật phức tạp. Đây là cách “làm quen với AI” ít rủi ro, tiết kiệm và dễ triển khai.

Tuy nhiên, nếu chỉ dừng ở đó, báo chí sẽ sớm đối mặt với giới hạn. Các mô hình AI phổ thông không hiểu được “giọng riêng” của từng tờ báo, càng không thể đảm bảo bảo mật cho những dữ liệu nhạy cảm. Đó là lý do các tòa soạn lớn, có tầm nhìn dài hạn, cần hướng tới việc xây dựng giải pháp AI nội bộ – một hệ thống được huấn luyện bằng dữ liệu của chính mình, phản ánh đúng văn phong, giá trị và đặc thù nội dung. Dù tốn kém và cần thời gian, đây mới là con đường để làm chủ công nghệ, thay vì chỉ là người dùng cuối.

Chiến lược khả thi dành cho các tòa soạn sẽ chia thành 3 bước: đầu tiên, dùng AI có sẵn để tăng năng suất và đào tạo đội ngũ; tiếp đó, nội địa hóa dần AI bằng dữ liệu và quy trình riêng; sau cùng, xây dựng một “trợ lý AI bản địa” – hiểu độc giả Việt, nói đúng ngôn ngữ báo mình.

Tóm lại, tòa soạn hiện đại không thể đứng ngoài AI, nhưng chạy theo AI mù quáng cũng là tự sát. Hãy tiếp cận AI như cách một phóng viên học chụp ảnh: ban đầu là cầm máy, sau là làm chủ khung hình và cuối cùng trở thành người kể chuyện bằng ngôn ngữ hình ảnh của riêng mình.

Khi ngày càng nhiều tòa soạn tích hợp các công cụ AI phổ biến như ChatGPT, Gemini hay Claude, việc kiểm soát chất lượng và đạo đức thông tin do những hệ thống này tạo ra trở thành một thách thức lớn. Vậy làm thế nào để báo chí vẫn giữ được chuẩn mực nghề nghiệp khi phần nội dung được sinh ra bởi một “hộp đen” mà chúng ta không thể kiểm soát?

Đây chính là bài toán hóc búa mà nhiều cơ quan báo chí đang phải đối mặt: làm sao kiểm soát chất lượng và đạo đức thông tin, trong khi phần lớn nội dung được tạo ra từ những mô hình AI mà bản thân tòa soạn không nắm quyền kiểm soát lõi thuật toán?

Việc tích hợp các công cụ AI thương mại mang lại lợi thế rõ rệt về tốc độ và chi phí. Nhưng đổi lại là rủi ro không nhỏ: từ việc AI “bịa mà như thật” (hallucination), sử dụng thông tin không rõ nguồn gốc, đến việc không tuân thủ các chuẩn mực đạo đức báo chí, hay thậm chí là xâm phạm pháp luật khi xử lý nội dung nhạy cảm.

Các mô hình AI nước ngoài cũng không được thiết kế để hiểu sâu bối cảnh văn hóa, pháp lý và chính trị của Việt Nam, khiến chúng dễ rơi vào lỗi ngôn ngữ, như diễn đạt không phù hợp, bỏ sót các giới hạn truyền thông đặc thù. Điều nguy hiểm nhất, khi xảy ra sai sót, không ai có thể quy trách nhiệm cho AI. Trách nhiệm vẫn nằm ở tòa soạn, ở con người.

Vì thế, điều cấp thiết là các cơ quan báo chí không được “thả nổi” đầu ra của AI. Một hệ thống kiểm duyệt nội dung hai lớp là bắt buộc: AI có thể viết, nhưng con người phải duyệt. AI có thể hỗ trợ, nhưng biên tập viên vẫn phải là người gác cổng cuối cùng. Bên cạnh đó, cần tùy biến hoặc xây dựng các bộ lọc bối cảnh riêng, để đảm bảo rằng thông tin được AI tạo ra phù hợp với chuẩn mực đạo đức, pháp lý và văn hóa địa phương. Việc phát triển các công cụ AI nội bộ hoặc sử dụng mã nguồn mở để huấn luyện lại mô hình theo triết lý riêng của từng tòa soạn cũng là hướng đi dài hạn cần được đầu tư.

Tóm lại, AI không thể là “nhà báo ảo”. Nó chỉ nên được xem là một cộng tác viên máy móc – có thể nhanh, nhưng không được phép quyết định nội dung sau cùng. Báo chí không thể buông tay kiểm duyệt mà vẫn đòi giữ niềm tin. Muốn làm báo trong thời AI, tòa soạn buộc phải xây dựng tầng kiểm duyệt riêng – nơi công nghệ sử dụng có trách nhiệm và con người vẫn là chủ thể của sự thật.

Ông có cho rằng các tòa soạn trong tương lai nên phát triển một “bộ não AI riêng”, tức là mô hình ngôn ngữ chuyên biệt được huấn luyện theo tôn chỉ, văn phong và đặc thù nội dung của chính mình?

Không chỉ nên, mà bắt buộc phải có, nếu một tòa soạn muốn giữ bản sắc, nâng chất lượng nội dung và không bị “hòa tan” trong thế giới AI đang ngày càng đồng nhất hóa.

Mỗi tờ báo có một “giọng” riêng: như VietNamNet thiên về chính luận hiện đại; Thanh Niên năng động hay Lao Động sắc sảo. Nếu dùng chung một mô hình ngôn ngữ tổng quát như ChatGPT hay Gemini, tòa soạn sẽ dần đánh mất bản sắc, rơi vào cái bẫy của sự trôi chảy nhưng vô hồn.

Một “bộ não AI riêng” – được huấn luyện từ chính kho dữ liệu nội bộ, quy trình biên tập, headline mẫu – không chỉ giúp viết nhanh, đúng style, mà còn đề xuất tiêu đề, định dạng nội dung đúng theo chuẩn tòa soạn. Thậm chí, nó có thể hỗ trợ kiểm duyệt đạo đức ngôn ngữ, tránh những phát ngôn lệch chuẩn hay cách diễn đạt không phù hợp với văn hóa, pháp lý Việt Nam.

Vì thế, tôi nghĩ rằng mỗi tờ báo nên có một mô hình ngôn ngữ mang thương hiệu riêng. Ví dụ, AI của VietNamNet cần hiểu chính sách, đối ngoại, kinh tế số, viết chắc tay mà không khô khan; trong khi đó mô hình AI của Tuổi Trẻ sẽ có ngôn ngữ gần gũi, sắc sảo, dễ viral với giới trẻ; còn “ThanhNiênGPT” sẽ tổng hợp nhanh thể thao, giải trí, highlight video; hay như Askonomy của VnEconomy dày dạn về kinh tế, sâu sắc trong phân tích và tinh tế trong gợi ý...

Tôi đặc biệt muốn nhấn mạnh rằng trong thời đại AI này muốn sống sót và phát triển, báo chí phải làm chủ công nghệ và biến AI thành đồng minh có linh hồn, chứ không phải kẻ viết thuê vô cảm.

VnEconomy 20/06/2025 06:00

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 24+25-2025 phát hành ngày 16/06/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1453