Đề xuất thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự

Chiều 16/4, tiếp tục Chương trình Phiên họp thứ 44, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Tại phiên họp, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết mục đích ban hành Nghị quyết là thực hiện thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích nhằm bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương; tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn hiện nay.

Đồng thời đánh giá tính hiệu quả của cơ chế Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện để bảo vệ quyền dân sự của chủ thể nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công trong trường hợp không có người khởi kiện. Trên cơ sở đó, sau khi kết thúc thí điểm sẽ tiến hành tổng kết, đưa ra đề xuất, kiến nghị phù hợp.

Viện kiểm sát nhân dân tối cao đề nghị Quốc hội cho phép điều chỉnh tên gọi của Nghị quyết thành: “Nghị quyết về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích” mà nội dung của Nghị quyết vẫn đáp ứng đúng yêu cầu của Bộ Chính trị tại Kết luận số 120-KL/TW ngày 22/01/2025.

Đồng thời, đề nghị Quốc hội cho phép việc xây dựng Nghị quyết thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích theo trình tự, thủ tục rút gọn nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn, tạo cơ sở pháp lý để Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích để bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Theo dự kiến, dự thảo Nghị quyết gồm 4 Chương và 19 Điều. Về phạm vi điều chỉnh, Nghị quyết quy định về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

CẦN LÀM RÕ KHÁI NIỆM "LỢI ÍCH CÔNG"

Về tên gọi của Nghị quyết, đa số ý kiến trong Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đề nghị giữ tên của Nghị quyết để bao quát đầy đủ đối tượng được Nghị quyết điều chỉnh, phù hợp với Kết luận 120-KL/TW của Bộ Chính trị và Chương trình lập pháp năm 2025 đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định.

Một số ý kiến tán thành việc điều chỉnh tên gọi của Nghị quyết là “Nghị quyết về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích” với lý do nêu trong Tờ trình.

Bên cạnh đó, Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cơ bản tán thành với việc xác định các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương và các lợi ích công được bảo vệ quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 3 của dự thảo Nghị quyết.

Tuy nhiên, đề bảo đảm chặt chẽ, đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, làm rõ khái niệm “lợi ích công” với các khái niệm lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng để bao quát đầy đủ và thống nhất với quy định.

Về các trường hợp Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện và việc tiếp nhận thông tin, thụ lý, kiểm tra, xác minh, Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cho rằng việc kiểm tra, xác minh, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ cần làm rõ hành vi vi phạm có thuộc trường hợp bị xử lý vi phạm hành chính hoặc vi phạm pháp luật hình sự hay không để kiến nghị xử lý theo quy định của pháp luật.

Việc thông báo cho các chủ thể có liên quan và kiến nghị với cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện chỉ thực hiện khi không thuộc trường hợp xử lý nói trên.

Liên quan tới thẩm quyền xét xử của Tòa án, Thường trực Ủy ban đề nghị làm rõ và quy định cụ thể thứ tự ưu tiên các tiêu chí để lựa chọn Tòa án xét xử…

XÁC ĐỊNH RÕ THỜI GIAN THÍ ĐIỂM

Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định sự cần thiết ban hành nghị quyết thí điểm, trong đó quy định cụ thể phạm vi, đối tượng, lĩnh vực áp dụng (như môi trường, an toàn thực phẩm, quyền của người chưa thành niên, trình tự khởi kiện và cơ chế phối hợp với tòa án) đảm bảo phù hợp với Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành và các văn bản pháp luật liên quan.

Chủ tịch Quốc hội lưu ý về giới hạn thí điểm, theo đó chỉ áp dụng tại một số địa phương có điều kiện thực hiện thí điểm; xác định thời gian thí điểm 2 năm hoặc 3 năm, sau đó tổng kết, nhân rộng.

Đặc biệt cần quan tâm đến nguồn nhân lực hiện có, tăng cường đào tạo về kỹ năng khởi kiện, thu thập chứng cứ và tham gia tố tụng dân sự.

Cùng với đó, quan tâm phân bổ ngân sách để hỗ trợ thí điểm được đảm bảo; thiết lập cơ chế giám sát, phối hợp với cơ quan liên quan thành lập ban chỉ đạo và tổ công tác giám sát, đánh giá việc thí điểm thường xuyên, để đảm bảo tính minh bạch, khách quan…

Kết thúc phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đề nghị Viện kiểm sát nhân dân tối cao nghiên cứu, tiếp thu, hoàn thiện hồ sơ dự án Nghị quyết trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9 và gửi hồ sơ đến các vị đại biểu Quốc hội chậm nhất là ngày 20/4/2025. Đồng thời, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp tiến hành thẩm tra chính thức dự án Nghị quyết để báo cáo Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9.