Nền tảng pháp lý vững chắc cho tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp lần đầu tiên ở Việt Nam

Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Phạm Tất Thắng nhấn mạnh điều này tại buổi Họp báo quốc tế về sửa đổi bổ sung một số điều của Hiến pháp Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và triển khai mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1/7/2025 do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương phối hợp Ban Tổ chức Trung ương, Bộ Ngoại giao, Bộ Nội vụ, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tổ chức sáng ngày 17/6/2025.

Tại Kỳ họp thứ 9, ngày 16/6/2025, Quốc hội đã thông qua với số phiếu rất cao Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), theo đó xác lập mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp xã) thống nhất trong cả nước, phân định rõ nhiệm vụ, thẩm quyền và cơ cấu tổ chức bộ máy của từng cấp chính quyền.

SỬA ĐỔI, BỔ SUNG HIẾN PHÁP TRONG THỜI ĐIỂM HIỆN NAY LÀ CẦN THIẾT VÀ ĐÚNG LÚC

Theo Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Phạm Tất Thắng, “đây là sự kiện lớn, mang ý nghĩa lịch sử, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp lần đầu tiên được tổ chức ở Việt Nam, phục vụ việc thực hiện các chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước về phát triển đất nước trên các lĩnh vực, đảm bảo quốc phòng, an ninh, hội nhập quốc tế”.

Ông Thắng dẫn lời Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu rõ: “Đề án về sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp cùng với các Đề án kèm theo là những vấn đề rất hệ trọng, có tính lịch sử; không chỉ sắp xếp về tổ chức, bộ máy, cán bộ; mà còn phân cấp về thẩm quyền; bố trí lại đơn vị hành chính; phân bổ về nguồn lực; tạo không gian phát triển. Mục tiêu là xây dựng Chính quyền theo hướng gần dân, sát dân, phục vụ nhân dân tốt hơn; đồng thời, mở ra cục diện mới trong phát triển đất nước với tầm nhìn lâu dài, ít nhất là cho 100 năm tới”.

Mặt khác, đây là vấn đề được cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân quan tâm với sự đồng tình ủng hộ, đánh giá rất cao và sẽ được thực hiện đồng bộ từ ngày 1/7/2025.

Chia sẻ về một số nội dung cơ bản của Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, bà Nguyễn Phương Thủy, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, cho rằng việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời điểm hiện nay là vô cần thiết và đúng lúc.

Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên đổi mới toàn diện, phát triển bền vững của dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đã đặt ra yêu cầu cấp thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 để tạo cơ sở hiến định cho việc thực hiện nhiệm vụ sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp theo hướng gần dân, sát dân, phục vụ nhân dân tốt hơn; đồng thời mở ra tương lai phát triển mới của đất nước với tầm nhìn lâu dài.

“Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã được chuẩn bị công phu, nghiêm túc, phản ánh sâu sắc ý chí, nguyện vọng của nhân dân, kết hợp giữa ý Đảng, lòng dân, phù hợp tình hình thực tiễn và yêu cầu xây dựng, bảo vệ, phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”, bà Thủy nói.

Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam số 203/2025/QH15 vừa được Quốc hội thông qua gồm 2 điều, trong đó, Điều 1 sửa đổi, bổ sung 5/120 điều của Hiến pháp.

Cụ thể, sửa đổi, bổ sung quy định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị- xã hội (Điều 9) để làm rõ vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức trung tâm của khối đại đoàn kết toàn dân, tạo cơ sở hiến định cho việc sắp xếp, tinh gọn các tổ chức chính trị - xã hội, hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ.

Sửa đổi, bổ sung quy định về Công đoàn Việt Nam (Điều 10) theo hướng kế thừa hợp lý các bản Hiến pháp, tiếp tục ghi nhận và thể hiện rõ nét vị trí, vai trò của Công đoàn Việt Nam, bảo đảm thống nhất và không trùng lặp với việc sửa đổi, bổ sung quy định tại Điều 9 của Hiến pháp.

Sửa đổi, bổ sung quy định về quyền trình dự án luật, dự án pháp lệnh của các tổ chức chính trị - xã hội (khoản 1 Điều 84) theo hướng quy định các cơ quan trung ương của các tổ chức chính trị - xã hội có quyền trình dự án luật trước Quốc hội, trình dự án pháp lệnh trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội để vừa thể hiện tính dân chủ, vừa phát huy được vai trò tích cực, chủ động của các tổ chức chính trị - xã hội, phù hợp với vị trí và năng lực của các tổ chức này.

Sửa đổi, bổ sung quy định về tổ chức đơn vị hành chính (Điều 110) để tạo cơ sở hiến định cho việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Theo đó, các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành 2 cấp, gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do luật định.

Sửa đổi, bổ sung quy định về chính quyền địa phương (Điều 111) theo hướng bổ sung quy định về chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt để có cơ sở cụ thể hơn cho việc tiếp tục nghiên cứu, tiến tới có thể thành lập các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt với các cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội trong thời gian tới.

Về hiệu lực thi hành và điều khoản chuyển tiếp, Điều 2 quy định về hiệu lực thi hành của Nghị quyết, thời điểm kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện và quy định chuyển tiếp để tạo cơ sở pháp lý cần thiết và các điều kiện thuận lợi cho việc sớm kiện toàn tổ chức bộ máy của các cơ quan thuộc chính quyền địa phương các cấp để chính thức chuyển sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1/7/2025, bảo đảm để các địa phương sau khi thực hiện sắp xếp, sáp nhập có thể hoạt động một cách thông suốt, đồng bộ, không để gián đoạn công việc, không làm ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của các tổ chức, doanh nghiệp và người dân.

Bà Thủy khẳng định “Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp được Quốc hội thông qua đã đánh dấu khởi đầu cho cuộc cải cách sâu sắc về thể chế, thể hiện tư duy đổi mới có tính cách mạng trong tổ chức hệ thống chính trị và quản trị quốc gia, là cơ sở hiến định cho việc thực hiện thắng lợi chủ trương của Đảng và Nhà nước về sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, tạo nền tảng để kiến tạo một nước Việt Nam hùng cường, thịnh vượng, người dân hạnh phúc, yên vui”.

CHỦ TRƯƠNG LỚN, THỂ HIỆN TẦM NHÌN CHIẾN LƯỢC TRONG BỐI CẢNH ĐẤT NƯỚC BƯỚC VÀO GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN MỚI

Chia sẻ tại buổi họp báo, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Trương Hải Long nêu rõ ”việc tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình 2 cấp là chủ trương, chính sách lớn, thể hiện tầm nhìn chiến lược của Việt Nam trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, đòi hỏi một bộ máy quản trị tinh gọn, hiệu quả và hiện đại.

Mô hình này không chỉ khắc phục tình trạng cồng kềnh, tầng nấc, trùng lắp, chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong mô hình tổ chức chính quyền 3 cấp trước đây, mà còn là cơ sở quan trọng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương và giữa các cấp chính quyền địa phương, tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cấp chính quyền, đặc biệt là cấp xã - nơi gần dân, sát dân và trực tiếp phục vụ người dân.

Ông Long cho biết Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 đã hoàn thiện các nguyên tắc phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp giữa Trung ương với chính quyền địa phương, giữa chính quyền địa phương cấp tỉnh với chính quyền địa phương cấp xã một cách khoa học, đồng bộ, thống nhất; phân định rõ thẩm quyền giữa tập thể UBND và cá nhân Chủ tịch UBND, tạo điều kiện thực hiện cơ chế điều hành linh hoạt, hiệu quả, khuyến khích tính chủ động, sáng tạo của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương.

“Đặc biệt, Luật đã trao quyền cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh trong trường hợp cần thiết được trực tiếp chỉ đạo, điều hành việc giải quyết những vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc cấp mình và của UBND, Chủ tịch UBND cấp xã, không để việc giải quyết công việc, thủ tục hành chính đối với người dân, doanh nghiệp bị đình trệ, ùn tắc, kém hiệu quả”, ông Long thông tin.

Trên cơ sở các nguyên tắc phân định thẩm quyền, Luật thiết kế lại toàn diện nhiệm vụ và quyền hạn của chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp xã), bảo đảm phân định rõ, không trùng lắp, chồng chéo về nhiệm vụ, thẩm quyền của từng cấp chính quyền, phù hợp với mô hình quản trị địa phương hiện đại; đồng thời, tạo cơ sở pháp lý để các luật chuyên ngành căn cứ vào Luật này để quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp xã trong các lĩnh vực chuyên ngành.

Theo đó, cấp tỉnh tập trung ban hành cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, quản lý vĩ mô, các vấn đề có tính chất liên vùng, liên cấp xã, vượt quá năng lực giải quyết của cấp xã, đòi hỏi chuyên môn sâu và đảm bảo tính thống nhất trên toàn cấp tỉnh;

Cấp xã là cấp tổ chức thực hiện chính sách (từ trung ương và cấp tỉnh), tập trung vào các nhiệm vụ phục vụ người dân, trực tiếp giải quyết các vấn đề của cộng đồng dân cư, cung cấp các dịch vụ công cơ bản, thiết yếu cho người dân trên địa bàn; các nhiệm vụ cần sự tham gia của cộng đồng, phát huy tính chủ động, sáng tạo của chính quyền cấp xã;

Luật cũng điều chỉnh một số nhiệm vụ, quyền hạn của UBND cho Chủ tịch UBND và bổ sung quy định Chủ tịch UBND được quyết định các nhiệm vụ, quyền hạn của UBND (trừ những nội dung theo yêu cầu phải thảo luận tập thể UBND) và báo cáo UBND tại phiên họp UBND gần nhất. Đây là một bước cải cách mạnh mẽ nhằm đề cao trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính, tạo động lực đổi mới trong quản trị địa phương.

Các quy định này của Luật sẽ bảo đảm phát huy sự chủ động, sáng tạo, linh hoạt, nâng cao hơn trách nhiệm của Chủ tịch UBND, hiệu lực, hiệu quả điều hành, quản lý hành chính nhà nước ở địa phương phù hợp với yêu cầu thực tiễn…