Hai năm trước, Tổng thống Joe Biden đã ngồi sau tay lái của chiếc Hummer chạy điện màu trắng lực lưỡng để quảng bá kế hoạch sản xuất một nửa số ô tô mới được bán bằng điện vào năm 2030. Năm sau, Quốc hội đã thông qua Đạo luật Giảm lạm phát IRA, đạo luật này tạo ra nhiều động lực cho người lái xe mua xe điện và để các nhà sản xuất ô tô đầu tư vào xe điện. Điều đó đặt ra một loạt các dự án mới: các nhà máy xe điện, cơ sở sản xuất pin và hoạt động khai thác mỏ bắt đầu mọc lên. Đến cuối năm 2022, tình hình có vẻ đầy hứa hẹn khi ngày càng có nhiều người Mỹ sử dụng điện và chẳng bao lâu nữa mọi người sẽ lái xe điện, giúp giảm lượng khí thải trong quá trình này.
Nhưng quá trình chuyển đổi sang tương lai hoàn toàn bằng xe điện dường như là một thất bại nặng nề của Mỹ. Nó không chỉ mang lại cho chính phủ Mỹ một cách thức rõ ràng để thể hiện họ đang chống lại khủng hoảng khí hậu mà còn thúc đẩy nền kinh tế thông qua việc làm và đầu tư mới. Tuy nhiên, việc tiếp quản sự phát triển xe điện đã gặp phải một số trở ngại nghiêm trọng.
Doanh số bán xe điện tiếp tục tăng - kỷ lục 300.000 ô tô bán ra ở Mỹ trong quý 3 năm 2023 là xe điện - nhưng tốc độ áp dụng đã chậm lại rõ rệt và các nhà phân tích cho rằng nước này không còn đi đúng hướng để đạt được mục tiêu của chính phủ.
Tác động nhỏ giọt của nhu cầu có ở khắp mọi nơi. Xe điện tích lũy tại các đại lý vào mùa thu này, ngay cả khi các nhà sản xuất ô tô giảm giá để cố gắng lôi kéo khách hàng. Các nhà sản xuất ô tô đã rút lại các khoản đầu tư đã hứa của họ: Ford đã trì hoãn 12 tỷ USD trong khoản đầu tư 15 tỷ USD theo kế hoạch vào năng lực sản xuất xe điện, trong khi General Motors trì hoãn việc sản xuất các mẫu xe điện quan trọng và hủy bỏ mối quan hệ hợp tác trị giá 5 tỷ USD với Honda để sản xuất những chiếc xe điện rẻ hơn. Ngay cả Tesla cũng tuyên bố sẽ trì hoãn việc xây dựng một nhà máy theo kế hoạch ở Mexico. Các nhà điều hành ô tô từng ca ngợi tiềm năng của ô tô điện thậm chí còn công khai thừa nhận rằng xe điện “không hoạt động”.
Các nhà phân tích trong ngành đã chỉ ra một số lý do dẫn đến sự chậm lại đáng lo ngại này, bao gồm cơ sở hạ tầng sạc không đủ và thiếu các lựa chọn xe điện giá cả phải chăng. Nhưng chúng là triệu chứng của một vấn đề lớn hơn: Kế hoạch xe điện của Mỹ đã sai lầm ngay từ đầu.
Thay vì coi xe điện là một phần trong kế hoạch giao thông bền vững hơn, Mỹ đã tập trung vào việc sử dụng xe điện như một giải pháp thay thế một-một cho những chiếc xe ngốn xăng. Nhưng giải pháp một kích cỡ phù hợp cho tất cả này không giải quyết được các vấn đề giao thông vận tải rộng hơn, có nghĩa là các mục tiêu phát thải có thể bị bỏ lỡ và các vấn đề giao thông vận tải khác sẽ tiếp tục không được giải quyết.
Edward Niedermeyer, tác giả cuốn sách "Ludicrous: The Unvarnished Story of Tesla Motors", nói: “Toàn bộ huyền thoại cốt lõi của toàn bộ quá trình chuyển đổi này là ô tô chạy pin khớp hoàn toàn vào vị trí của ô tô chạy xăng. Đó chính là vấn đề”.
“Người hùng” mang tên xe điện
Sứ mệnh thay thế ô tô chạy xăng bằng xe điện đã dẫn đến một loạt tính toán sai lầm lớn, một trong số đó liên quan đến kích thước khổng lồ của những chiếc xe điện mới được đưa ra đường.
Trong vài thập kỷ qua, ngành công nghiệp ô tô Mỹ đã bị ám ảnh bởi những chiếc xe cỡ lớn. Những lý do cho sự lạm phát về kích thước bao gồm từ tỷ suất lợi nhuận đến các tiêu chuẩn nhiên liệu bị bóp méo của chính phủ, nhưng sự gia tăng của các loại xe lớn hơn đã tạo ra một vòng luẩn quẩn về sở thích của người tiêu dùng: Người lái xe nhận thấy các phương tiện xung quanh mình ngày càng lớn hơn, vì vậy họ muốn những chiếc xe lớn hơn để khiến họ cảm thấy an toàn hơn.
Các nhà sản xuất ô tô lập luận rằng đây là bằng chứng cho thấy mọi người chỉ muốn những chiếc xe lớn, vì vậy họ cắt giảm những mẫu xe nhỏ và làm cho những chiếc xe hiện có trở nên lớn hơn, điều này khiến những người sở hữu những chiếc xe nhỏ hơn cảm thấy kém an toàn hơn. Trong khi đó, số ca tử vong và thương tích trên đường tăng vọt dù các phương tiện lớn hơn, kém hiệu quả hơn đã làm mất đi lợi ích môi trường do tiêu chuẩn khí thải cao hơn.
Khi các nhà sản xuất ô tô chuyển hướng sang xe điện, họ tập trung vào các loại ô tô vốn đã phổ biến - điều đó có nghĩa là sẽ có rất nhiều xe SUV và xe tải chạy điện cỡ lớn. Nhưng những chiếc xe điện cỡ lớn không có nhiều ý nghĩa. Xe điện lớn hơn đòi hỏi pin lớn hơn, đòi hỏi nhiều nguyên liệu thô hơn để sản xuất, điều này đòi hỏi các nhà sản xuất phải tăng cường hoạt động khai thác hủy hoại môi trường. Mặc dù pin lớn hơn cho phép người lái xe di chuyển xa hơn giữa các lần sạc, nhưng chúng cũng khiến ô tô nặng hơn, nguy hiểm hơn, đắt tiền hơn và có hại hơn cho hành tinh.
"Nỗi lo lắng về phạm vi hoạt động" dẫn đến lượng pin lớn là một lý do khác khiến xe điện không thể thay thế cho ô tô chạy xăng.
Niedermeyer cho biết mặc dù ô tô điện có thể đáp ứng hầu hết nhu cầu lái xe của mọi người nhưng nó lại gặp khó khăn với các trường hợp khó khăn như những chuyến đi đường vì nhu cầu nạp tiền. Vì người Mỹ đã được hứa hẹn sẽ thay thế hoàn toàn ô tô chạy xăng của họ nên điều này có vẻ như là một thất bại. Một chiếc xe điện sẽ có thể làm được mọi thứ mà một chiếc xe xăng có thể làm được. Ý tưởng này vẫn tồn tại mặc dù vào năm 2023, tài xế trung bình ở Mỹ chỉ đi khoảng 40 dặm một ngày, và vào năm 2022, khoảng 93% số chuyến đi ở Mỹ là dưới 30 dặm. Tuy nhiên, trong một cuộc khảo sát do Ipsos thực hiện vào mùa thu năm ngoái, 73% số người được hỏi cho biết họ lo ngại về phạm vi hoạt động của xe điện.
Việc tập trung vào việc tăng phạm vi hoạt động của xe điện đang góp phần khiến mức giá tương đối cao của chúng. Không giống như ô tô chạy xăng, bạn càng trả nhiều tiền cho một chiếc xe điện thì bạn càng có thể mong đợi nhận được nhiều quãng đường hơn. Và vì người Mỹ đã có thói quen muốn có phạm vi hoạt động rộng, nên những chiếc ô tô có pin lớn và phạm vi hoạt động dài hơn đã thống trị thị trường, dẫn đến giá cao ngất ngưởng.
Vào tháng 9, Cox Automotive đã chốt giá xe điện trung bình ở mức 50.683 USD, giảm 22% so với cùng kỳ năm ngoái. Nhưng một phân tích từ CarGurus cho thấy giá xe điện trung bình vẫn cao hơn 28% so với giá xe chạy xăng. Với giá của mọi thứ khác - tiền thuê nhà, hàng tạp hóa và các hàng hóa khác - ngày càng tăng, một người bình thường sẽ có ít tiền hơn để mua một chiếc xe điện đắt tiền.
Tất cả điều này có nghĩa là có một giới hạn tự nhiên đối với số lượng hộ gia đình Mỹ sẵn sàng và có thể chuyển sang sử dụng điện. Họ phần lớn là những hộ gia đình có thu nhập cao ở những nơi như California, nơi cơ sở hạ tầng thu phí phong phú hơn. Công ty thăm dò ý kiến Strategic Vision nhận thấy rằng người mua xe điện có thu nhập hộ gia đình trung bình là 186.000 USD. Cox ước tính 8% đến 9% doanh số bán xe mới ở Mỹ vào năm 2023 sẽ là xe điện, nhưng việc vượt qua ngưỡng đó tỏ ra khó khăn hơn dự kiến.
Hình mẫu Na Uy
Nếu có nguồn cảm hứng trực tiếp nào cho chính sách xe điện của Mỹ thì đó chính là Na Uy. Na Uy đã đưa ra một số trợ cấp hấp dẫn cho xe điện, doanh số bán hàng tăng vọt và giờ đây phương tiện này hầu như thống trị đường phố. Nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Và những thách thức của Na Uy là điềm báo xấu cho nỗ lực thúc đẩy xe điện của Mỹ.
Na Uy cho thấy rằng nếu các nhà hoạch định chính sách Mỹ bám sát mô hình chuyển đổi xe điện hiện tại thì đó sẽ là một con đường khó khăn.
Na Uy đưa ra các ưu đãi về xe điện vào những năm 1990, sau đó bổ sung thêm nhiều ưu đãi hơn khi công nghệ xe điện thực sự phát triển vào những năm 2010. Người lái xe điện có thể nhận được các đặc quyền như đỗ xe miễn phí, được phép lái xe trên làn đường xe buýt và quan trọng nhất là miễn thuế và phí mà cuối cùng có thể giúp họ tiết kiệm rất nhiều tiền.
Vào tháng 9, 87% doanh số bán xe mới là xe chạy hoàn toàn bằng điện. Ketan Joshi, một chuyên gia phân tích khí hậu ở Oslo, nói rằng vấn đề là số liệu thống kê đó "không thực sự mang lại cho bạn một bức tranh đẹp về tốc độ thay đổi". Mặc dù doanh số bán xe mới cao nhưng dữ liệu từ Cơ quan Thống kê Na Uy cho thấy tổng tỷ lệ xe điện trên đường phố Na Uy vào năm 2022 chỉ khoảng 20%, vẫn còn một chặng đường dài phía trước cho đến khi mọi người đều lái xe điện.
Na Uy vẫn chưa đạt được mục tiêu giảm phát thải vào năm 2030. Joshi nói, mặc dù lượng khí thải từ xe chở khách đã giảm nhẹ nhưng mức giảm đó đang bị hủy bỏ do lượng khí thải từ xe tải tăng lên. Người dân ở Na Uy sở hữu nhiều ô tô hơn trước đây, một phần vì khuyến khích xe điện khuyến khích mọi người mua nhiều ô tô hơn và chính phủ không có kế hoạch giảm số lượng người dân lái xe.
Nhà nghiên cứu Benjamin Sovacool và các đồng nghiệp của ông đã chỉ ra rằng, giống như ở Mỹ, người mua xe điện ở Na Uy “có xu hướng thuộc nhóm thu nhập cao hơn, thường sử dụng xe điện của họ như chiếc ô tô thứ hai”.
Cách tiếp cận của Na Uy cũng gây ra rất nhiều hậu quả không lường trước được. Joshi nói sự sụt giảm doanh thu thuế khí đốt do áp dụng xe điện đã gây ra một cuộc tranh luận chính trị gây tranh cãi về việc tăng phí đường bộ để bù đắp sự khác biệt. Thêm vào đó, xe điện nặng hơn sẽ khó đi trên đường hơn, gây ô nhiễm không khí nhiều hơn và gây rủi ro an toàn cao hơn cho người đi bộ.
Na Uy đã đạt được tiến bộ lớn trong việc thu hút người mua mua xe điện, nhưng đó không phải là giải pháp an toàn, đặc biệt là trong thời gian ngắn. Joshi nói về cách tiếp cận của Na Uy: “Nó cho bạn thấy sự chuyển đổi cực kỳ chậm chạp về cơ bản được dẫn dắt bởi tốc độ mọi người mua một chiếc ô tô mới”. Giảm lượng khí thải giao thông bằng cách khuyến khích mọi người thay thế ô tô của họ bằng xe điện là cực kỳ chậm. Và đối với những quốc gia bắt đầu muộn như Mỹ, đó là một dấu hiệu cảnh báo.
Na Uy cho thấy rằng nếu các nhà hoạch định chính sách Mỹ bám sát mô hình chuyển đổi xe điện hiện tại thì đó sẽ là một con đường khó khăn. Ngay cả khi việc áp dụng tiếp tục được tiến hành, sẽ phải mất một thời gian dài để đưa các phương tiện động cơ đốt trong hiện có ra đường và chứng kiến lượng khí thải giao thông giảm đáng kể. Ngoài ra, sẽ có những vấn đề khác cần giải quyết như tăng cường bảo trì đường bộ và an toàn cho người đi bộ.
Đã đến lúc phải suy nghĩ lại
Sự chuyển đổi từ xe chạy bằng xăng đối với xe điện là cơ hội để suy nghĩ lại về cách người Mỹ di chuyển từ nơi này sang nơi khác. Nhưng cho đến nay, chính phủ Mỹ, các nhà sản xuất ô tô và người tiêu dùng vẫn đang theo đuổi một cuộc hoán đổi có phần nhỏ bé, thiếu tham vọng cần thiết.
Yêu cầu người Mỹ từ bỏ hoàn toàn việc lái xe sẽ là cách hiệu quả nhất để giảm lượng khí thải, nhưng nó đòi hỏi phải suy nghĩ lại rất nhiều về hệ thống giao thông. Những điều như thế không xảy ra chỉ sau một đêm và do thiếu đầu tư kéo dài hàng thập kỷ vào bất kỳ thứ gì khác ngoài cơ sở hạ tầng ô tô, nên có rất nhiều cơ hội khác cho một tương lai tốt đẹp hơn. Nếu chính phủ và các nhà sản xuất ô tô nghiêm túc trong việc làm cho giao thông vận tải bền vững hơn, họ nên khuyến khích các phương tiện nhỏ hơn, ô tô hybrid và phương tiện giao thông công cộng như tàu hỏa và xe buýt.
Xe điện có thể là một phần quan trọng trong cuộc chiến chống khủng hoảng khí hậu, nhưng kế hoạch xe điện của Mỹ cần dựa vào những gì những chiếc xe này làm tốt: những chuyến đi ngắn hàng ngày có thể được thực hiện bằng những chiếc xe nhỏ, giá cả phải chăng. Những người thường xuyên đi du lịch xa có thể tận dụng xe hybrid. Và hệ thống giao thông công cộng tốt hơn cũng như các chuyến tàu liên tỉnh nhanh hơn có thể tạo ra sự khác biệt lớn cho con người và hành tinh.
Mặc dù đây có thể là một cách tiếp cận hấp dẫn và thân thiện với ngành đối với cuộc khủng hoảng khí hậu, nhưng rõ ràng kế hoạch ưu tiên xe điện lên hàng đầu không phải là cách hiệu quả nhất để giải quyết thách thức to lớn mà chúng ta phải đối mặt.
Google translate