Cam kết toàn cầu về phát triển bền vững đòi hỏi phải chuyển đổi khẩn cấp sang các công nghệ sạch hơn để có thể giảm thiểu suy thoái môi trường và thúc đẩy hiệu quả sinh thái trên mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Sự chuyển đổi này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh áp lực ngày càng tăng của biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên và mất đa dạng sinh học, tác động không cân xứng đến các nước đang phát triển, thường thiếu cơ sở hạ tầng và nguồn lực để thích ứng và ứng phó hiệu quả.
GIẢI QUYẾT CÁC THÁCH THỨC CẤP BÁCH VỀ MÔI TRƯỜNG
Sự phụ thuộc vào các công nghệ truyền thống gây ô nhiễm khiến vai trò của công nghệ và đổi mới trong việc tạo điều kiện chuyển đổi sang các giải pháp thay thế sạch hơn trở nên ngày càng quan trọng (Liên hợp quốc, 2020). Các công nghệ sạch hơn, bao gồm các nguồn năng lượng tái tạo, đổi mới quản lý chất thải và các hoạt động nông nghiệp bền vững, mang đến những cơ hội đáng kể cho các quốc gia đang phát triển vượt qua các con đường phát triển truyền thống và tạo ra nền kinh tế có khả năng phục hồi tốt hơn.
Việc áp dụng và triển khai thành công các công nghệ này phụ thuộc rất nhiều vào hợp tác khoa học và công nghệ quốc tế. Điều này rất cần thiết để xây dựng năng lực địa phương, đảm bảo tiếp cận các nguồn tài chính và thúc đẩy chuyển giao kiến thức giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển. Các khoản đầu tư và sáng kiến có thể thúc đẩy sự phát triển và phổ biến các công nghệ sạch hơn, qua đó hỗ trợ các hoạt động bền vững ở quy mô lớn. Cộng đồng toàn cầu có thể hướng tới một tương lai bền vững hơn, giảm thiểu tác động đến môi trường, tăng cường công bằng xã hội và tăng trưởng kinh tế.
Đổi mới công nghệ đóng vai trò là chất xúc tác quan trọng để đạt được các Mục tiêu phát triển bền vững, cung cấp phương tiện để chuyển đổi các ngành công nghiệp và cải thiện sinh kế trong khi giải quyết các thách thức cấp bách về môi trường.
Một trong những tác động quan trọng nhất của công nghệ là khả năng cho phép các phương pháp sản xuất sạch hơn, giúp giảm thiểu chất thải và tiêu thụ tài nguyên trong khi tối đa hóa hiệu quả. Các phương pháp này bao gồm một loạt các hoạt động, từ việc áp dụng các nguồn năng lượng tái tạo và triển khai các công nghệ tiết kiệm năng lượng, đến việc tăng cường các quy trình quản lý chất thải giúp giảm ô nhiễm và thúc đẩy tái chế.
Việc tích hợp các kỹ thuật sản xuất tiên tiến, chẳng hạn như in offset (in 3D), có thể dẫn đến việc giảm đáng kể chất thải vật liệu, cho phép các ngành công nghiệp sản xuất hàng hóa có dấu chân môi trường thấp hơn (Staniškis và Arbačiauskas, 2013). Các công nghệ sạch hơn, công nghệ thân thiện với môi trường (EST), rất cần thiết để thúc đẩy phát triển bền vững, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển đổi từ phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch sang các hệ thống năng lượng tái tạo, giảm phát thải khí nhà kính và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu (UNEP, 2018).
Sự chuyển đổi này đặc biệt quan trọng vì năng lượng là một trong những ngành đóng góp lớn nhất vào lượng khí thải toàn cầu, chiếm khoảng 73% tổng lượng khí thải nhà kính. Việc triển khai các công nghệ như tấm pin mặt trời, tua bin gió và các giải pháp năng lượng sinh học có thể thay đổi đáng kể mô hình tiêu thụ năng lượng và giảm lượng khí thải trên quy mô toàn cầu.
Tuy nhiên, các nước đang phát triển phải đối mặt với vô số rào cản cản trở khả năng áp dụng và tích hợp các công nghệ sạch hơn vào khuôn khổ kinh tế. Những rào cản này bao gồm: cơ sở hạ tầng không đầy đủ, nguồn tài chính hạn chế; khuôn khổ quản lý, quy định không ổn định; thiếu khả năng tiếp cận thông tin và đào tạo có liên quan…
Vì vậy, cần có chiến lược có mục tiêu để giải quyết các nhu cầu và rào cản, đảm bảo việc chuyển giao và thích ứng công nghệ diễn ra hiệu quả. Quan hệ đối tác và hợp tác quốc tế có thể đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện chia sẻ kiến thức, nguồn lực và các hoạt động thực hành tốt nhất, trao quyền cho các quốc gia đang phát triển để vượt qua những trở ngại này.
Theo đó, việc thiết lập các chương trình đào tạo tại địa phương tập trung vào việc phát triển các kỹ năng kỹ thuật về năng lượng tái tạo và các hoạt động thực hành bền vững có thể nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, cho phép các cộng đồng tận dụng các công nghệ này để mang lại lợi ích kinh tế - xã hội cho họ.
Việc tiếp cận các cơ chế tài chính, như trái phiếu xanh và quỹ khí hậu, là điều cần thiết để hỗ trợ khoản đầu tư ban đầu cần có để áp dụng các công nghệ sạch hơn, thường có chi phí trả trước cao hơn nhưng mang lại lợi ích tiết kiệm và môi trường về lâu dài.
Thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới khuyến khích nghiên cứu và phát triển công nghệ sạch hơn là rất quan trọng để thúc đẩy phát triển bền vững. Hệ sinh thái này cần thu hút nhiều bên liên quan, bao gồm chính phủ, tổ chức học thuật, tổ chức phi chính phủ (NGO) và khu vực tư nhân. Việc tích hợp các công nghệ sạch hơn vào các quy trình sản xuất tại địa phương có thể tăng cường khả năng cạnh tranh và tiếp cận thị trường cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME).
Khi các quốc gia phấn đấu đạt được các Mục tiêu phát triển bền vững của mình, việc áp dụng các công nghệ sạch hơn sẽ là tối quan trọng trong việc thúc đẩy khả năng phục hồi kinh tế, bảo vệ tính toàn vẹn của môi trường và thúc đẩy công bằng xã hội.
Bằng cách giải quyết các rào cản đối với việc áp dụng công nghệ và thúc đẩy môi trường thuận lợi cho đổi mới, cộng đồng toàn cầu có thể mở đường cho một tương lai bền vững hơn - tương lai mà tăng trưởng kinh tế hài hòa với quản lý môi trường và phúc lợi xã hội.
Trong bối cảnh kết nối này, khả năng tận dụng công nghệ để phát triển bền vững sẽ không chỉ quyết định sự thành công của từng quốc gia, mà còn quyết định những nỗ lực chung của cộng đồng toàn cầu trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu và đạt được một thế giới bền vững cho các thế hệ mai sau.
CÔNG NGHIỆP ĐÓNG VAI TRÒ THEN CHỐT
Ngành công nghiệp đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy đổi mới công nghệ và tạo điều kiện thuận lợi cho áp dụng các biện pháp sản xuất sạch hơn, phát triển bền vững. Là xương sống của nhiều nền kinh tế, các ngành công nghiệp có khả năng tác động đến các biện pháp bảo vệ môi trường và hiệu quả hoạt động trên quy mô lớn. Tốc độ phát triển nhanh chóng của công nghệ trong những năm gần đây đã mở ra nhiều cơ hội cho các ngành công nghiệp tích hợp EST vào hoạt động của mình, để sản xuất bền vững hơn. Các ngành công nghiệp có thể áp dụng các công nghệ sạch hơn giúp bảo tồn tài nguyên, giảm phát thải và giảm phát thải khí nhà kính.
Sự chuyển đổi này không chỉ là mệnh lệnh đạo đức mà còn là cơ hội kinh doanh. Các tổ chức đầu tư vào các phương pháp sản xuất sạch hơn có thể hưởng lợi từ việc tiết kiệm chi phí, nâng cao uy tín thương hiệu và cải thiện khả năng cạnh tranh trên thị trường ngày càng coi trọng tính bền vững. Bằng cách tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên và giảm thiểu chất thải, các doanh nghiệp không chỉ đóng góp vào việc bảo vệ môi trường, mà còn cải thiện lợi nhuận ròng, tạo ra lý lẽ thuyết phục cho việc tích hợp tính bền vững vào các hoạt động công nghiệp.
Sự hợp tác giữa các ngành công nghiệp và khu vực công thông qua quan hệ đối tác công tư (PPP) đã nổi lên như một cơ chế mạnh mẽ để thúc đẩy phát triển bền vững. Các quan hệ đối tác này cho phép các ngành công nghiệp tận dụng các nguồn lực tài chính, chuyên môn kỹ thuật và năng lực nghiên cứu để tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển giao và thích ứng với EST.
Bằng cách hợp tác với các cơ quan chính phủ và viện nghiên cứu, các doanh nghiệp có thể tiếp cận các công nghệ tiên tiến và các giải pháp sáng tạo phù hợp với những thách thức hoạt động cụ thể. Tổ chức Phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) đã nhấn mạnh tầm quan trọng của các quan hệ đối tác như vậy trong việc tăng cường các quy trình chuyển giao công nghệ, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, nơi năng lực địa phương có thể bị hạn chế.
Thông qua đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP), các ngành công nghiệp cũng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng năng lực, giúp đào tạo và phát triển lực lượng lao động địa phương về các kỹ năng cần thiết để triển khai và duy trì các công nghệ sạch hơn. Bằng cách đầu tư vào nguồn nhân lực và chia sẻ kiến thức, các ngành công nghiệp không chỉ củng cố chuỗi cung ứng của mình, mà còn đóng góp vào tính bền vững lâu dài của cộng đồng.
Các bên liên quan trong ngành có vai trò quan trọng trong việc định hình khuôn khổ chính sách thúc đẩy các hoạt động bền vững, đồng thời hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. Sự tham gia của các đơn vị này vào quá trình xây dựng chính sách là điều cần thiết để đảm bảo các quy định mang tính thực tế, hiệu quả và có lợi cho sự đổi mới. Đại diện của ngành có thể cung cấp những hiểu biết có giá trị về những thách thức và cơ hội mà các công ty phải đối mặt khi chuyển sang các phương pháp sản xuất sạch hơn.
Bằng cách tham gia vào các cuộc thảo luận về chính sách, các ngành có thể ủng hộ các quy định cân bằng giữa tính bền vững của môi trường với khả năng tồn tại về mặt kinh tế, hỗ trợ các chính sách khuyến khích áp dụng các công nghệ sạch thông qua các khoản giảm thuế hoặc trợ cấp, giảm đáng kể các rào cản tài chính thường cản trở các doanh nghiệp thực hiện quá trình chuyển đổi. Sự tham gia của ngành vào quá trình xây dựng chính sách có thể thúc đẩy một môi trường pháp lý khuyến khích sự đổi mới và cạnh tranh trong quá trình phát triển các công nghệ bền vững.
Một khía cạnh quan trọng khác về vai trò của ngành công nghiệp trong việc thúc đẩy phát triển bền vững là tập trung vào tính bền vững của chuỗi cung ứng. Khi các công ty nhận ra tác động môi trường của họ vượt ra ngoài các hoạt động trực tiếp, họ bắt đầu đánh giá các hoạt động bền vững của các nhà cung cấp và đối tác của mình. Sự thay đổi này đang thúc đẩy các ngành áp dụng các hoạt động tìm nguồn cung ứng có trách nhiệm hơn, đảm bảo tính bền vững trong toàn bộ chuỗi cung ứng.
Bằng cách yêu cầu các nhà cung cấp đạt tiêu chuẩn môi trường cao hơn, các ngành có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa khuyến khích các hoạt động sạch hơn trong các lĩnh vực, do đó khuếch đại tác động của họ đối với phát triển bền vững. Các ngành có thể hợp tác với các nhà cung cấp của mình để phát triển và triển khai các chiến lược tìm nguồn cung ứng bền vững, như sử dụng vật liệu tái tạo, giảm chất thải bao bì và tối ưu hóa hậu cần để giảm thiểu lượng khí thải carbon.
Cách tiếp cận hợp tác này không chỉ có lợi cho môi trường mà còn tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng, giúp chúng thích ứng hơn với các điều kiện thị trường và sở thích của người tiêu dùng đang thay đổi. Bằng cách đặt ra các mục tiêu về tính bền vững và hợp tác với các bên liên quan trên toàn bộ chuỗi cung ứng, các ngành có thể thúc đẩy tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, thúc đẩy cải tiến liên tục và đổi mới trong các hoạt động bền vững.
Vai trò của ngành công nghiệp trong việc thúc đẩy phát triển bền vững là đa dạng và rất quan trọng để đạt được các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu. Thông qua việc áp dụng các biện pháp sản xuất sạch hơn, tham gia vào quan hệ đối tác công tư, tham gia vào việc xây dựng chính sách và tập trung vào tính bền vững của chuỗi cung ứng, các ngành công nghiệp có thể đóng góp đáng kể vào quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế bền vững hơn.
Bằng cách nắm bắt trách nhiệm đổi mới và dẫn đầu về tính bền vững, các ngành công nghiệp không chỉ nâng cao khả năng cạnh tranh, mà còn đóng vai trò quan trọng trong giải quyết các thách thức cấp bách về môi trường mà thế giới đang phải đối mặt. Hợp tác giữa các ngành công nghiệp, chính phủ và xã hội dân sự sẽ là chìa khóa để hiện thực hóa tiềm năng của các công nghệ sạch hơn và đảm bảo phát triển bền vững trở thành hiện thực trên tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế.
HƯỞNG LỢI TỪ CÔNG NGHỆ SẠCH HƠN
Công nghệ sạch hơn, còn được gọi là công nghệ thân thiện với môi trường (EST), đại diện cho nhiều phương pháp và sản phẩm đa dạng được thiết kế để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường đồng thời thúc đẩy tính bền vững trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Những cải tiến này đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết những thách thức cấp bách do biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên và suy thoái môi trường gây ra.
Trong lĩnh vực năng lượng, một số công nghệ sạch hơn đã xuất hiện, đang chuyển đổi cách chúng ta sản xuất và tiêu thụ năng lượng như: năng lượng mặt trời, năng lượng gió, thủy điện, năng lượng địa nhiệt…
Trong lĩnh vực giao thông, các công nghệ sạch hơn đang nhanh chóng thu hút sự chú ý như các giải pháp thiết yếu để giảm ô nhiễm không khí và khí thải nhà kính như xe điện (EV), dầu diesel sinh học, pin nhiên liệu hydro... Mỗi công nghệ này đều góp phần tạo nên hệ sinh thái giao thông bền vững hơn, thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang các lựa chọn di chuyển xanh hơn.
Quản lý chất thải là một lĩnh vực quan trọng khác mà công nghệ sạch hơn đang có những bước tiến đáng kể. Quá trình tiêu hóa kỵ khí xử lý chất thải hữu cơ, biến đổi nó thành khí sinh học, đóng vai trò là nguồn năng lượng tái tạo, trong khi chất thải còn lại có thể được sử dụng như một loại phân bón giàu dinh dưỡng.
Quá trình này không chỉ làm giảm khối lượng chất thải đưa đến bãi chôn lấp, mà còn tạo ra các nguồn tài nguyên có giá trị cho năng lượng và nông nghiệp. Các công nghệ tái chế đã tiến bộ đáng kể, cho phép các phương pháp hiệu quả hơn để thu hồi các vật liệu như nhựa và kim loại, do đó làm giảm mức tiêu thụ tài nguyên và giảm thiểu lượng chất thải phát sinh.
Quản lý nước cũng được hưởng lợi từ việc triển khai các công nghệ sạch hơn. Hệ thống lọc màng là một trong những công nghệ tiên tiến có hiệu quả trong việc loại bỏ chất gây ô nhiễm khỏi nước, giúp nước phù hợp để tái sử dụng và giảm đáng kể ô nhiễm nước. Các công nghệ khử muối, chuyển đổi nước biển thành nước ngọt, cung cấp các giải pháp thay thế quan trọng cho các khu vực khan hiếm nước, giải quyết thách thức toàn cầu về tình trạng khan hiếm nước, trong khi vẫn đảm bảo nguồn nước uống sạch.
Trong lĩnh vực nông nghiệp, các công nghệ sạch hơn đang chuyển đổi các hoạt động canh tác để tăng cường tính bền vững và năng suất. Nông nghiệp chính xác sử dụng công nghệ GPS và Internet vạn vật (IoT) để tối ưu hóa các hoạt động canh tác, giảm nhu cầu sử dụng thuốc trừ sâu và phân bón trong khi tối đa hóa năng suất cây trồng.
Phương pháp tiếp cận dựa trên dữ liệu này cho phép nông dân đưa ra quyết định sáng suốt giúp tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên và giảm thiểu tác động đến môi trường. Nông nghiệp hữu cơ nhấn mạnh vào các hoạt động bền vững, tránh sử dụng hóa chất tổng hợp, do đó thúc đẩy sức khỏe đất, đa dạng sinh học và khả năng phục hồi trước sâu bệnh.
Ngành công nghiệp cũng đang chứng kiến sự xuất hiện của các công nghệ sạch hơn nhằm mục đích giảm thiểu chất thải và khí thải. Các kỹ thuật sản xuất sạch hơn, chẳng hạn như sản xuất tinh gọn và các nguyên tắc thiết kế sinh thái, tập trung vào việc giảm thiểu chất thải tại nguồn và cải thiện hiệu quả sử dụng tài nguyên trong suốt quá trình sản xuất. Việc sử dụng các vật liệu bền vững trong thiết kế sản phẩm (như các lựa chọn tái tạo và phân hủy sinh học) giúp giảm tác động đến môi trường và thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn, điều chỉnh các hoạt động công nghiệp phù hợp với các mục tiêu phát triển bền vững.
Trong lĩnh vực xây dựng và thi công, việc áp dụng các công nghệ sạch hơn là điều cần thiết để giảm mức tiêu thụ năng lượng và thúc đẩy phát triển bền vững như các vật liệu xây dựng xanh, thiết bị tiết kiệm năng lượng. Các công nghệ xây dựng thông minh tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng trong các tòa nhà, quản lý hệ thống sưởi ấm, làm mát và chiếu sáng để cải thiện hiệu quả và giảm mức tiêu thụ năng lượng tổng thể. Bằng cách kết hợp các công nghệ sạch hơn này, lĩnh vực xây dựng có thể tác động đáng kể đến tính bền vững và khả năng phục hồi khí hậu.
Phạm vi đa dạng của các công nghệ sạch hơn trong nhiều lĩnh vực khác nhau nhấn mạnh vai trò quan trọng của chúng trong giảm thiểu tác động đến môi trường và thúc đẩy bền vững. Từ các nguồn năng lượng tái tạo đến các hoạt động quản lý chất thải tiên tiến, những đổi mới này góp phần đạt được các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu khi giải quyết những thách thức cấp bách do biến đổi khí hậu đặt ra.
Việc áp dụng và triển khai rộng rãi các công nghệ sạch hơn không chỉ cần thiết để thúc đẩy một tương lai bền vững hơn, mà còn đảm bảo một hành tinh kiên cường và thịnh vượng cho thế hệ mai sau. Khi cộng đồng toàn cầu tiếp tục đối mặt với những thách thức về môi trường, tầm quan trọng của việc đầu tư và thúc đẩy các công nghệ sạch hơn ngày càng trở nên rõ ràng, mở ra con đường cho sự phát triển bền vững và một môi trường lành mạnh hơn...
(*) PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Tài nguyên và Môi trường;
Nguyễn Khánh Tâm, Viện Chiến lược và Chính sách Tài nguyên và Môi trường
Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 46-2024 phát hành ngày 11/11/2024. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:
https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam
Google translate