Quốc hội thông qua Luật Đường sắt (sửa đổi), tạo cơ hội đột phá cho lĩnh vực đường sắt

Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026. Một số quy định (như Khoản 1, điểm c, điểm d khoản 3 Điều 56 và Mục 2, Mục 3 Chương II của Luật) có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 để đảm bảo tính khả thi.

TĂNG ƯU ĐÃI, HỖ TRỢ ĐỂ PHÁT TRIỂN ĐƯỜNG SẮT

Theo Luật vừa được thông qua, để phát triển đường sắt, Nhà nước có các chính sách ưu đãi, hỗ trợ. Cụ thể như ưu tiên phân bổ ngân sách để đầu tư phát triển, nâng cấp, bảo trì, bảo vệ kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương, phát triển công nghiệp đường sắt và đào tạo nguồn nhân lực.

Các chính sách được đưa ra nhằm bảo đảm giao thông vận tải đường sắt đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống giao thông vận tải cả nước, phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh.

Luật cũng quy định cơ chế huy động nguồn lực từ địa phương để tham gia bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đầu tư xây dựng một số hạng mục kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia tại khu vực có dự án đi qua. Ngoài ra, quỹ đất sẽ được ưu tiên dành cho phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt và công trình công nghiệp đường sắt trong quá trình quy hoạch sử dụng đất.

Các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt được hưởng nhiều ưu đãi như miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đối với đất dành cho đường sắt; được vay vốn tín dụng đầu tư của Nhà nước hoặc được cấp bảo lãnh Chính phủ về vốn vay khi đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương;...

Song song đó, Nhà nước cũng hỗ trợ một phần vốn ngân sách nhà nước và vốn tín dụng ưu đãi cho tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn; trợ giá cho hoạt động vận tải hành khách công cộng bằng đường sắt đô thị….

Bên cạnh đó, Nhà nước cũng ưu tiên mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ trong nước hoặc phải mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ từ nhà sản xuất hoặc cung ứng dịch vụ trong nước, trừ dự án đầu tư xây dựng đường sắt và dự án mua sắm, đóng mới đầu máy, toa xe đường sắt.

Đối với doanh nghiệp tham gia đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt sẽ được hưởng ưu đãi về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp…

KIỂM SOÁT CHẶT ĐẦU TƯ TƯ NHÂN VÀ PHÁT TRIỂN THEO MÔ HÌNH TOD

Về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước, dự thảo Luật đã có quy định về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước để thể chế hóa kịp thời chủ trương đường lối quan trọng của Đảng về phát triển kinh tế tư nhân tại Nghị quyết số 68-NQ/TW.

Trong đó, để khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp tham gia đầu tư dự án đường sắt theo phương thức đối tác công tư hoặc đầu tư trực tiếp, dự thảo Luật đã quy định các dự án này được nhà nước đảm bảo kinh phí bồi thường, hỗ trợ tái định cư và phần kinh phí này không tính vào tỷ lệ vốn nhà nước tham gia vào dự án khi thực hiện theo phương thức PPP.

Đối với dự án đường sắt thực hiện theo quy định của pháp luật về đầu tư, trường hợp chỉ có một nhà đầu tư đề xuất, cấp có thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời chấp thuận nhà đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư.

Đặc biệt, nhà đầu tư không được chuyển nhượng dự án, chuyển nhượng doanh nghiệp dự án, vốn, tài sản hình thành trong và sau đầu tư cho tổ chức, cá nhân nước ngoài hoặc tổ chức có vốn nước ngoài. Đồng thời, nhà đầu tư chuyển giao không bồi hoàn toàn bộ tài sản hình thành từ dự án cho Nhà nước sau khi hết thời hạn hoạt động của dự án.

Về mặt quản lý, Bộ Xây dựng giao cơ quan chuyên môn trực thuộc thực hiện chức năng của cơ quan chuyên môn về xây dựng theo quy định của Luật Xây dựng đối với đường sắt quốc gia; UBND cấp tỉnh giao cơ quan chuyên môn trực thuộc thực hiện chức năng của cơ quan chuyên môn về xây dựng theo quy định của Luật Xây dựng đối với đường sắt địa phương.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng chấp thuận danh mục tiêu chuẩn áp dụng cho dự án trước khi người quyết định đầu tư phê duyệt dự án đối với đường sắt quốc gia; Chủ tịch UBND cấp tỉnh chấp thuận danh mục tiêu chuẩn áp dụng cho dự án trước khi người quyết định đầu tư phê duyệt dự án đối với đường sắt địa phương.

Đáng chú ý khi Luật mới trao quyền cho UBND cấp tỉnh được quyết định việc chỉ định nhà đầu tư dự án đường sắt quốc gia do cơ quan có thẩm quyền lựa chọn theo quy định của pháp luật để thực hiện đầu tư dự án phát triển đô thị theo mô hình TOD thuộc phạm vi dự án.

Đối với dự án đường sắt thực hiện theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư, sau khi dự án đầu tư được phê duyệt, người có thẩm quyền phê duyệt dự án được lựa chọn áp dụng một trong các hình thức đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu hoặc hình thức phù hợp khác theo quy định của pháp luật để lựa chọn nhà đầu tư.

Nhà đầu tư được chỉ định phải đủ năng lực và chứng minh năng lực về khả năng thu xếp vốn chủ sở hữu, huy động vốn vay, nguồn vốn hợp pháp khác; chứng minh có đủ kinh nghiệm hoặc có thỏa thuận hợp tác với đối tác có kinh nghiệm thực hiện các dự án tương tự.

Trước khi quyết định áp dụng hình thức lựa chọn nhà đầu tư, cơ quan có thẩm quyền phải lấy ý kiến thống nhất bằng văn bản của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an đối với yêu cầu về bảo đảm quốc phòng, an ninh quốc gia, bảo vệ bí mật nhà nước.

Trình bày báo cáo tiếp thu, giải trình và chỉnh lý dự thảo trước khi Quốc hội biểu quyết thông qua, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, cơ quan soạn thảo đã tiếp thu ý kiến đại biểu và chỉnh lý quy định đầu tư đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước theo hướng bổ sung các điều kiện ràng buộc nhằm kiểm soát việc chuyển nhượng, tránh thất thoát tài sản và bảo đảm quốc phòng, an ninh.

Ngoài ra, Luật mới cũng quy định rõ vai trò quản lý Nhà nước thông qua việc tham gia của cơ quan Nhà nước trong kiểm soát các bước sau chủ trương đầu tư như kiểm tra công tác nghiệm thu, chấp thuận danh mục tiêu chuẩn áp dụng cho dự án do các dự án đường sắt thường có quy mô lớn, kỹ thuật cao, công nghệ phức tạp và đòi hỏi cao về an toàn.