Tham nhũng và điều “không nghi ngờ gì nữa”

“Không nghi ngờ gì nữa, yếu kém về thể chế và tham nhũng đã làm giảm năng lực cạnh tranh và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam”. TS. Lê Đăng Doanh nhận định tại tham luận gửi đến Diễn đàn Kinh tế Mùa xuân 2015.

Để đi tới kết luận “không nghi ngờ gì nữa” về nhận định này, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đã đưa ra khá nhiều thông tin cụ thể.

Chẳng hạn, bảng xếp hạng về thể chế trong báo cáo GCI 2014-2015 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới cho thấy yếu kém về thể chế và tham nhũng đã làm môi trường kinh doanh trong nước xấu đi.

Trong đó đáng chú ý là xếp hạng về đút lót trong xuất nhập khẩu, Việt Nam xếp thứ 121 trên 144 nước. Xếp hạng về đút lót trong quyết định tư pháp đứng thứ 117, cũng rất thấp.

Tham nhũng là vấn đề nhức nhối trong môi trường kinh doanh của Việt Nam, thể hiện qua xếp hạng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế. Theo đó, Việt Nam xếp thứ 119 trên 175 nền kinh tế, có điểm số 31 trên 100 điểm, ông Doanh tiếp tục dẫn dắt.

Bản tham luận cũng dẫn nguồn từ báo cáo của chuyên gia tổng hợp các nguồn thông tin và điều tra khác nhau về tham nhũng và chống tham nhũng ở Việt Nam, cho rằng nạn tham nhũng vặt dựa trên hệ thống hành chính quan liệu ở Việt Nam rất phổ biến không chỉ giới hạn đối với doanh nghiệp mà còn liên quan đến người dân khi sử dụng dịch vụ công.

Đề cập việc Nhật Bản thông qua tổ chức JICA, Hàn Quốc và Ngân hàng Thế giới đã phát hiện những dấu hiệu tham nhũng, đút lót ở Việt Nam liên quan đến quá trình nhận thầu và đấu thầu xây dựng kết cấu hạ tầng ở Việt Nam, ông Doanh trích lại tuyên bố của Trưởng đại diện JICA tại Việt Nam ngày 1/4 vừa qua.

Đó là: "Tôi tha thiết mong vụ JTC là vụ cuối cùng xảy ra với các dự án ODA của Nhật Bản. Nếu có vụ thứ ba tôi nghĩ là nhân dân Nhật Bản sẽ lên tiếng buộc Chính phủ Nhật Bản dừng ODA cho Việt Nam. Nếu có vụ thứ ba sẽ không có lối thoát".

Tuyên bố trên thực sự là một điều đáng báo động, cho thấy phía Nhật Bản đã mất kiên nhẫn đối với tình trạng tham nhũng kéo dài, lặp đi lặp lại ở Việt Nam, ông Doanh bình luận.

Và, điều đáng chú ý được tác giả bản tham luận nhấn mạnh chính là các vụ đưa hối lộ của công ty JTC và vụ đại lộ Đông-Tây đều do phía Nhật Bản phát hiện. Vụ JTC đã được phía Nhật Bản kết luận, phía JTC đã nhận tội nhưng  hiện nay phía Việt Nam vẫn chưa có kết luận được công bố công khai về vụ này.

Tương tự như vậy, là các phát hiện của phía Hàn Quốc về tham nhũng và đút lót của tập đoàn POSCO trong quá trình tham gia đấu thầu ở Việt Nam...

Rồi, ngày 4/2/2015,  Ngân hàng Thế giới đã cấm không cho tập đoàn Louis Berger Group (LBG) của Mỹ tham gia đấu thầu một năm do có tham nhũng ở hai dự án ở Việt Nam, là dự án đường giao thông nông thôn và dự án đầu tư kết cấu hạ tầng ưu tiên ở Đà Nẵng.

Đây là hai dự án LBG đã "chi tiền tham nhũng cho quan chức chính phủ", nhưng cho đến nay phía Việt Nam chưa phát hiện và xác định được vụ việc xảy ra.

Thông tin định lượng hơn, bản tham luận cho biết, kết quả nghiên cứu của VCCI cho thấy rằng nếu các khoản chi phí không chính thức ít hơn và do đó nếu các doanh nghiệp giảm số tiền chi trả cho các khoản không chính thức, thì nguồn lực này sẽ có thể được chuyển hướng vào đầu tư và tạo việc làm.

Cụ thể, nếu giảm 1% đơn vị tần suất tham nhũng (tần suất tham nhũng được đo lường bằng tỷ lệ phần trăm doanh nghiệp thừa nhận có chi trả các khoản không chính thức), đầu tư tư nhân sẽ tăng 3,7%, việc làm tư nhân sẽ tăng tăng 1%, và thu nhập bình quân đầu người tăng 1,5%.

Còn nếu giảm 1% đơn vị gánh nặng tham nhũng (tỷ lệ chi phí không chính thức trên thu nhập của doanh nghiệp), đầu tư tư nhân sẽ tăng 6,4%, số việc làm tư nhân sẽ tăng 1,8%, và thu nhập bình quân đầu người sẽ tăng 2,3%.

Đồng thời, nếu tăng 1% đơn vị tính dự báo của tham nhũng (đo lường bằng tỷ lệ % doanh nghiệp cho biết rằng họ nhận được dịch vụ mong muốn khi trả chi phí không chính thức), đầu tư tư nhân sẽ tăng 3,6%, việc làm tư nhân sẽ tăng 1% và thu nhập bình quân đầu người sẽ tăng 1,9%."

Rất nhiều doanh nghiệp có xu hướng tham gia vào tham nhũng do họ coi đó là một phần của luật chơi, chính vì vậy việc phá vỡ vòng luẩn quẩn này chắc chắn sẽ mang lại lợi ích cho các doanh nghiệp, lĩnh vực kinh doanh và nền kinh tế, nguyên viện trưởng CIEM bày tỏ quan điểm.