Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), glôcôm (còn gọi là bệnh cườm nước hoặc thiên đầu thống) là bệnh lý thần kinh thị giác, bệnh gây mù không hồi phục. Thế giới có khoảng 80 triệu người mắc bệnh (năm 2020), và các chuyên gia nhãn khoa dự báo sẽ có 111,8 triệu người bệnh vào năm 2040. Hiện chưa có biện pháp chữa khỏi hoàn toàn.
Ở Việt Nam, số liệu thống kê của Viện Mắt Trung ương ghi nhận trên 380.000 người mù hai mắt, trong đó có hơn 24.000 người bị mù lòa do glôcôm (chiếm 65% và đứng thứ hai sau bệnh lý đục thủy tinh thể). Một vấn đề đáng báo động là người dân tự ý sử dụng thuốc nhỏ mắt, không có chỉ định của thầy thuốc khiến cho mắt có thể bị glôcôm do nhỏ glucocorticoid kéo dài (một loại thuốc kháng viêm được chỉ định trong nhiều bệnh lý khác nhau). Các loại thuốc nhỏ mắt trên thị trường còn có chứa steroids để điều trị chứng ngứa, khô mắt, viêm kết mạc. Nếu dùng những thuốc này thời gian dài, mắt cũng có thể bị glôcôm.
Từ trước đến nay, tỷ lệ phát hiện sớm bệnh glôcôm ở nước ta còn thấp do chưa có phương pháp khám tầm soát phù hợp kịp thời. Trung bình, để khám tầm soát cho 1 người bệnh glôcôm, bệnh viện phải sắp xếp bố trí nhiều nhân lực để thực hiện và người bệnh phải chờ từ 15 – 20 phút mới hoàn tất công đoạn chẩn đoán bệnh. Trước thực tế đó, TS Phạm Thị Thủy Tiên, Trưởng Phòng Quản lý chất lượng, Bệnh viện Mắt TPHCM, và cộng sự thực hiện nghiên cứu để cho ra đời giải pháp “Tầm soát bệnh glôcôm bằng chụp ảnh màu gai thị với phần mềm trí tuệ nhân tạo EyeDr”.
Ứng dụng này được Bệnh viện Mắt TP.HCM đưa vào tầm soát miễn phí bệnh glôcôm cho khoảng 500 người, từ ngày 12 - 29/3, nhân Tuần lễ Glôcôm thế giới (10 - 16/3).
Đây là phần mềm AI do TS.BS Phạm Thị Thủy Tiên cùng thạc sĩ công nghệ thông tin Hồ Phương Thanh Tài và 4 y bác sĩ của bệnh viện nghiên cứu phát triển. Phần mềm tầm soát bệnh glôcôm bằng cách chụp ảnh màu gai thị để phát hiện bệnh sớm, độ nhạy đạt 90%, độ chuyên biệt đạt 93%. Ứng dụng đã giành giải nhì Giải thưởng Sáng tạo TP.HCM năm 2023.
Theo đó, từ kho dữ liệu hình chụp đáy mắt cũ, Bệnh viện Mắt TP.HCM đã nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo phát triển thành phần mềm EyeDr - đã được Cục bản quyền tác giả chứng nhận đăng ký quyền tác giả số 10882/2022/QTG nhằm tầm soát bệnh lý glôcôm.Với đặc điểm người bệnh được sử dụng phần mềm là những người trên 40 tuổi, có những yếu tố nguy cơ như cận thị nặng, viễn thị nặng, tiền sử gia đình có người mắc bệnh glôcôm, đái tháo đường, cao huyết áp,…
Vào tuần lễ glôcôm thế giới 2023, bệnh viện thực hiện tầm soát glôcôm bằng hệ thống EyeDr với trên 110 người được chụp tầm soát. Kết quả lâm sàng cho thấy, đo đạt độ tin cậy 95%, độ nhạy 95,52% trên tập dữ liệu hơn 2.000 ảnh thực nghiệm, thời gian thực hiện trên 1 ảnh màu gai thị trung bình khoảng 8 - 12 giây. Nhân lực phục vụ cho việc khám tầm soát chỉ gồm 7 người so với 30 nhân viên y tế nếu tầm soát trực tiếp. Với độ nhạy và độ đặc hiệu cao, dễ thực hiện, các bác sĩ lâm sàng nhãn khoa không cần phải là chuyên gia glôcôm hoặc đáy mắt vẫn có thể tầm soát phát hiện sớm bệnh lý đáy mắt tại các trạm y tế, trung tâm y tế, bệnh viện công lập và ngoài công lập.
Đến nay, phần mềm EyeDr đã được nâng cấp thêm phần đặc điểm nhãn áp sẽ giúp phát hiện những người tăng nhãn áp giai đoạn sớm chưa có biểu hiện tổn thương ở đĩa thị. Điều này cũng góp phần đồng hành cùng Bệnh viện Mắt tăng cường các hoạt động khám tầm soát, phát hiện sớm bệnh lý mắt glôcôm và giảm tỷ lệ mù lòa trong cộng đồng.
Phần mềm EyeDr được nhóm nghiên cứu triển khai cấu tạo bởi 2 thành phần chính, gồm hệ thống máy học và phần mềm hỗ trợ khám tầm soát. Hệ thống máy học được tích hợp nhiều trên nền tảng điện toán đám mây, thu thập trí tuệ của các chuyên gia là bác sĩ nhãn khoa đầu ngành về bệnh glôcôm trong nước, tạo thành một hệ thống có khả năng nhận diện và phân loại bệnh glôcôm trên ảnh chụp màu gai thị. Hệ thống này hoạt động liên tục 24/24 và có trách nhiệm phản hồi kết quả cho hệ thống phần mềm hỗ trợ khám tầm soát.
Phần mềm hỗ trợ khám tầm soát là một bộ công cụ xây dựng trên đa nền tảng, cho phép thực hiện đầy đủ quy trình khám tầm soát bệnh tại bệnh viện; với các chức năng từ tiếp nhận bệnh nhân, khai thác các chỉ số sinh hiệu, quản lý hình ảnh y khoa, khảo sát bệnh trên ảnh cho đến báo cáo thống kê. Đặc biệt; chức năng khảo sát bệnh trên ảnh là một công cụ đắc lực giúp bác sĩ khảo sát đặc trưng bệnh glôcôm trên ảnh chụp màu gai thị, bao gồm: tự động nhận diện và khoanh vùng mô tả vùng đặc trưng glôcôm theo màu sắc, biểu diễn cụ thể các chỉ số, yếu tố liên quan đến bệnh, qua đó gợi ý chẩn đoán phân loại bệnh theo mức độ; đồng thời đưa ra gợi ý khuyến cáo người bệnh nên thực hiện các bước chăm sóc sức khỏe gì tiếp theo.
“Ứng dụng này nhanh hơn rất nhiều so với mức 45 giây khi BS nhãn khoa chuyên về glôcôm thăm khám, hay 6 - 8 phút đối với bác sỹ nhãn khoa thông thường. Các trung tâm y tế, bệnh viện chỉ cần trang bị phần mềm EyeDr là hoàn toàn có thể tầm soát sớm glôcôm cho bệnh nhân mà không cần sự hiện diện trực tiếp của BS nhãn khoa chuyên về glôcôm”, TS Phạm Thị Thủy Tiên cho biết. Đồng thời, các cơ sở y tế có chuyên khoa mắt cũng có thể ứng dụng phần mềm như một phương tiện Telehealth cho những vùng sâu, vùng xa.
Theo các bác sỹ, nhãn áp được xác định là yếu tố nguy cơ cao gây bệnh glôcôm. Bên trong mắt chúng ta chứa một loại dung dịch trong suốt giống nước gọi là thủy dịch được tiết ra và thoát lưu liên tục. Thủy dịch giúp nuôi dưỡng mắt, duy trì hình dạng của cầu mắt cũng như tạo ra một áp lực tác động lên thành nhãn cầu được gọi là nhãn áp. Nhãn áp của người bình thường dao động từ 11 đến 21 mmHg và nếu nhãn áp cao hơn mức tiêu chuẩn này được gọi là "tăng nhãn áp". Nhãn áp được xác định là mối đe dọa tiềm ẩn hàng đầu gây tổn hại tiến triển của đầu dây thần kinh thị giác, gây mất thị lực.
Vì chúng ta không thể tự đo nhãn áp tại nhà để phát hiện tình trạng tăng nhãn áp, do đó đến khi bệnh trầm trọng biểu hiện thành các triệu chứng như: giảm thị lực, nhìn mờ,... thì những tổn thương này không có khả năng hồi phục. Vì vậy việc khám mắt định kì là cách duy nhất để phát hiện sớm bệnh glôcôm và có ý nghĩa quyết định đến thị lực của bệnh nhân.
“Ứng dụng kỹ thuật tối ưu – Quà tặng vô giá cho trẻ em Glôcôm” của Bệnh viện Mắt TP.HCM là một phương pháp phẫu thuật là phương pháp tối ưu mở ra hướng điều trị mới hơn, tiên tiến hơn, giúp bệnh nhi điều trị bệnh glôcôm thứ phát do corticoid ít xâm lấn, có hiệu quả kinh tế cao và an toàn. Phương pháp này vinh dự được nhận Giải thưởng Thành tựu Y học Việt Nam 2023.
Google translate