Cuộc cách mạng tái cấu trúc, bao gồm việc sắp xếp lại các tỉnh thành, đang diễn ra và sẽ tác động mạnh mẽ đến hệ thống báo chí địa phương. Trong thời gian tới, nhiều cơ quan báo chí ở các địa phương sẽ phải điều chỉnh tổ chức, hoạt động theo lộ trình sắp xếp hành chính mới.
Trong bối cảnh đó, cùng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ, các cơ quan báo chí địa phương buộc phải xác lập lại tầm nhìn phát triển phù hợp với không gian hành chính – xã hội mới, và đặc biệt là giải bài toán mô hình kinh doanh để có thể phát triển bền vững.
NHIỀU CƠ QUAN BÁO CHÍ MUỐN CHUYỂN ĐỔI SỐ NHƯNG CHƯA BIẾT BẮT ĐẦU TỪ ĐÂU
Tại phiên chuyên đề “Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Tầm nhìn kiến tạo không gian phát triển” trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc 2025, TS. Nguyễn Thanh Hoà, chuyên gia báo chí truyền thông, Phó Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết Thành phố đã có các chương trình chuyển đổi số báo chí từ năm 2023, nhưng đến nay, kết quả vẫn chưa thực sự tích cực như kỳ vọng vì nhiều yếu tố.
Hiện tại, Việt Nam có khoảng 76 triệu người dùng mạng xã hội trên nhiều nền tảng, từ Facebook đến TikTok và YouTube, hình thành một không gian “công cộng kết nối”. Các nền tảng này tạo ra những cộng đồng chia sẻ, tương tác và truyền tải thông điệp, tác động mạnh mẽ đến báo chí.
Ông Hòa cho biết tại Thành phố Hồ Chí Minh, hiện tượng này được khái quát như một “dòng thác thông tin". Khi một sự kiện, hội nghị, hay cuộc họp diễn ra, báo chí sẽ đưa tin. Trước đây, thông tin từ báo chí thường mang tính một chiều, nhưng nay đã có sự tương tác. Khi thông tin từ báo chí được lan tỏa, cộng đồng mạng với số lượng người dùng đông đảo bắt đầu tiếp cận. Công chúng sẽ “thích, bình luận và chia sẻ”, từ đó tạo ra dư luận.
“Đây chính là giai đoạn nảy sinh vấn đề”, ông Nguyễn Thanh Hòa nói. Trong quá trình chạy đua với mạng xã hội, nhiều nhà báo, đặc biệt là những người làm nội dung thời sự, cố gắng đưa tin thật nhanh để cạnh tranh. Tuy nhiên, điều này đôi khi dẫn đến việc thông tin không được kiểm chứng kỹ, không đúng sự thật, bị cơ quan chức năng xử lý nghiêm khắc. Dư luận được tạo ra từ mạng xã hội và các trang tin điện tử tác động ngược trở lại, gây bất lợi cho thông tin chính thống.
Trong khi đó, về nguồn thu, báo chí cũng đang gặp rất nhiều khó khăn. “Qua khảo sát tại các tờ báo ở Thành phố Hồ Chí Minh, chúng tôi nhận thấy nhiều cơ quan báo chí mong muốn chuyển đổi số nhưng không biết bắt đầu từ đâu”, ông Nguyễn Thanh Hòa nói và cho biết thêm: “Thực tế, nhiều cơ quan báo chí địa phương vẫn chưa có một mô hình kinh doanh rõ ràng, chưa xây dựng được chiến lược nội dung cụ thể và cũng chưa định hình chiến lược nền tảng phù hợp”.
Chẳng hạn, báo chí dồn sức sản xuất nội dung đa nền tảng và đẩy mạnh hiện diện trên mạng xã hội, vô tình lại cung cấp rất nhiều nội dung miễn phí cho các nền tảng này, mà không có mô hình thu phí hiệu quả. Nhiều người cho rằng chỉ cần sản xuất thật nhiều nội dung, đạt được một mức độ tương tác hoặc lưu lượng truy cập nhất định, thì một ngày nào đó sẽ thu được lợi nhuận. Tuy nhiên, chiến lược này kéo dài quá lâu mà chưa mang lại kết quả rõ ràng.
NHỮNG KHÓ KHĂN CỦA BÁO CHÍ ĐỊA PHƯƠNG
Hiện nay, báo chí địa phương đang đối mặt với ba rào cản chính. Thứ nhất là về đội ngũ nhân sự. Các trường đào tạo báo chí sản xuất ra nhiều sinh viên, nhưng khi bước vào thực tập hoặc làm việc tại các cơ quan báo chí, đều cần đào tạo lại.
Thứ hai là về kinh tế báo chí. Thành phố Hồ Chí Minh có chương trình hợp tác hỗ trợ truyền thông với các cơ quan báo chí. Tuy nhiên, theo quy định, các hợp đồng này phải được làm lại hàng năm, kéo theo một loạt thủ tục giấy tờ phức tạp và mất thời gian. Các hợp đồng có thể không được hoàn thành đúng hạn, thậm chí kéo dài sang năm sau, khiến các cơ quan báo chí nhận thấy chưa hiệu quả.
Thứ ba là “vòng luẩn quẩn” từ môi trường mạng xã hội. Đáng chú ý, nhiều người lầm tưởng các hoạt động trên mạng xã hội đều do con người thực hiện, nhưng thực tế có đến gần 50% hoạt động đến từ các bot hoặc robot mạng, trong đó 32% là các bot được lập trình để thu thập thông tin và phục vụ các mục đích không lành mạnh, như đánh cắp dữ liệu người dùng.
Ngoài ra, báo chí có nhiều kênh và chương trình nội dung phong phú. Tuy nhiên, một vấn đề quan trọng là nếu báo chí không biết rõ khán giả của mình là ai, sẽ rất khó định hình mô hình kinh doanh phù hợp.
“Khi trao đổi với một số nhà báo quản lý, tôi nhận thấy họ cũng đang lúng túng, chưa có câu trả lời cụ thể cho câu hỏi này”, TS. Nguyễn Thanh Hoà chia sẻ.
ỨNG DỤNG AI VÀ BLOCKCHAIN TRONG BÁO CHÍ
Hiện nay, không chỉ chuyển đổi số mà khái niệm “chuyển đổi AI” đang nổi lên. Các tác nhân AI (AI agent) - những nhóm AI được lập trình để giảm hiện tượng “ảo giác máy tính”, có khả năng trả lời chính xác hơn, lý luận sâu hơn, hỗ trợ tốt hơn cho nhà báo trong việc thu thập thông tin và phân tích dữ liệu.
Đặc biệt, một góc nhìn rất đáng chú ý được TS. Nguyễn Thanh Hòa đưa ra là việc ứng dụng các công nghệ như web3 và blockchain trong báo chí. Theo đó, trên thế giới, các nền tảng DeFi hay các hệ thống blockchain đã được sử dụng ở một số quốc gia để thúc đẩy sản phẩm báo chí, bảo vệ bản quyền, quyền lợi của nhà báo và tác phẩm.
“Đây là những hướng đi mà thế giới đã bắt đầu triển khai, Việt Nam cũng có thể học hỏi”, TS. Nguyễn Thanh Hòa nói. “Nếu báo chí Việt Nam ứng dụng các công nghệ mới, như blockchain hay NFT, để bảo vệ bản quyền và tăng giá trị cho các bài báo chuyên sâu, điều này sẽ mang lại những lợi ích đáng kể”.
Google translate