Hơn 15 triệu người hút thuốc lá ở Việt Nam làm gia tăng chi phí y tế, đe dọa sức khỏe cộng đồng

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, sử dụng thuốc lá là một trong những mối đe dọa sức khỏe cộng đồng lớn nhất mà thế giới đã và đang phải đối mặt. Mỗi năm, trên toàn thế giới có hơn 8 triệu ca tử vong, trong đó có khoảng 1,3 triệu ca tử vong là do các bệnh liên quan đến hút thuốc lá thụ động.

SỬ DỤNG THUỐC LÁ GÂY RA HƠN 100.000 CA TỬ VONG MỖI NĂM TẠI VIỆT NAM

Tại Việt Nam, với hơn 15 triệu người hút thuốc, việc sử dụng thuốc lá hiện đang gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm, với con số ước tính lên tới hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm.

Trong đó, 84.500 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc chủ động, và 18.800 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc thụ động. Việc sử dụng thuốc lá đang gây ra gánh nặng nghiệm trọng, và ngày càng gia tăng về bệnh tật và tử vong sớm, cũng như chi phí y tế.

Nghiên cứu của Hội Kinh tế y tế Việt Nam năm 2022 cũng cho thấy, chi phí y tế cho điều trị và mất sức lao động, do bệnh tật và tử vong sớm liên quan đến sử dụng thuốc lá hàng năm ở Việt Nam ước tính là 108 nghìn tỷ đồng (tương đương 1,14% GDP). Con số này lớn hơn 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế từ sản phẩm thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

Bộ Y tế cho biết với sự nỗ lực của các Bộ, ngành, các tỉnh, thành phố và sự hỗ trợ của Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá, hơn 10 năm qua, công tác phòng chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả.

Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu trong nam giới trưởng thành tại Việt Nam giảm, trung bình giảm 0,5% mỗi năm. Tỷ lệ hút thuốc lá điếu ở thanh thiếu niên 13-15 tuổi giảm từ 2,5% năm 2014, xuống còn 1,9% năm 2022.

Tuy vậy, Việt Nam vẫn là 1 trong 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá cao nhất trên thế giới. Hiện nay, công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá đang gặp rất nhiều khó khăn, ảnh hưởng tới các kết quả đã đạt được trong thời gian qua. Đồng thời, ảnh hưởng tới các nỗ lực trong việc đạt mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc theo Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2030.

Theo Bộ Y tế, một số khó khăn chủ yếu phải kể đến như sự xuất hiện của các sản phẩm thuốc lá mới, chủ yếu là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Mặc dù các nhà sản xuất thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vẫn tuyên bố các sản phẩm này là ít hại, và là giải pháp thay thế sản phẩm thuốc lá có hại cho những người nghiện mà không cai được.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy các sản phẩm này nhắm tới một lượng lớn người chưa từng hút thuốc (bao gồm cả phụ nữ và trẻ em) thông qua hương vị, mẫu mã sản phẩm, cùng với sự thay đổi không ngừng các cách thức quảng bá gây hiểu lầm, rằng thuốc lá mới không có hại để thu hút người sử dụng thuốc lá, đặc biệt là thanh thiếu niên.

Bên cạnh đó, giá thuốc lá ở Việt Nam thuộc hàng thấp nhất trên thế giới. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 15, gần thấp nhất trong số 19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương.

Giá thuốc lá rẻ khiến người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em dễ dàng tiếp cận, dẫn đến nghiện sớm và gia tăng nguy cơ bệnh tật, tử vong.

Nguyên nhân chính của giá thuốc lá thấp vì thuế thuốc lá của Việt Nam đang rất thấp. Mức thuế tính trên giá bán lẻ của Việt Nam (36%) thấp hơn mức trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình (59%), và cách xa so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (75%).

So với các nước ASEAN, thuế tính trên giá bán lẻ thuốc lá của Việt Nam cũng ở mức rất thấp. Mức thuế trên giá bán lẻ của Thái Lan là 78,6%, Phillipines 71,3% và Singapore 67,5%. 

KHÔNG CÓ SẢN PHẨM THUỐC LÁ NÀO LÀ AN TOÀN CHO SỨC KHỎE

Từ những căn cứ thực tiễn đó, năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới chọn chủ đề của Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 là “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo”, với mục tiêu nhằm phơi bày chiến thuật của các tập đoàn thuốc lá trên thế giới trong việc quảng cáo sai sự thật, gây hiểu lầm thuốc lá không có hại để mở rộng thị trường tiêu thụ, đặc biệt là trong giới trẻ.

Trên toàn cầu, ngành công nghiệp thuốc lá bán hàng nghìn tỷ điếu thuốc lá mỗi năm. Ngoài thuốc lá điếu thông thường, các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, và túi nicotine được các công ty quảng bá với tên gọi là “sản phẩm giảm hại”. Điều này đã làm cho nhiều người, đặc biệt là giới trẻ hiểu lầm rằng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng không có hại, không gây nghiện.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, nicotine và các sản phẩm thuốc lá gây nghiện rất nguy hiểm cho sức khỏe, nhưng luôn được các tập đoàn thuốc lá trên thế giới tìm cách để thu hút mọi người sử dụng.

Không có bất kỳ sản phẩm thuốc lá nào và không có mức độ tiếp xúc nào đối với thuốc lá được coi là an toàn cho sức khoẻ, bao gồm cả thuốc lào, xì gà, thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử, thuốc lá tự cuốn, thuốc lá tẩu, và các sản phẩm thuốc lá không khói.

Thuốc lá, thuốc lá mới và các sản phẩm chứa nicotine rất có hại cho sức khỏe, thậm chí gây tử vong cho cả người hút và người không hút nhưng thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc. Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, các sản phẩm này có thể làm suy yếu nghiêm trọng sự phát triển não bộ.

Vì thế, Tổ chức Y tế Thế giới kêu gọi các nước cùng chung tay thực hiện Chiến dịch truyền thông hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 năm 2025 vì một tương lai khỏe mạnh hơn.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế đề nghị các địa phương tiếp tục tổ chức triển khai Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2030, trong đó chú trọng nội dung đưa chỉ tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá vào chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương theo từng thời kỳ.

Đặc biệt, các địa phương cần tổ chức thường xuyên công tác thanh tra, kiểm tra việc tuân thủ quy định cấm hút thuốc tại các cơ sở y tế, cơ sở giáo dục, nơi làm việc, khách sạn, nhà hàng, và các địa điểm cấm hút thuốc lá khác theo quy định của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá; thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quy định cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển và sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng theo Nghị quyết số 173/2024/QH15 của Quốc hội và các quy định khác của Luật.