Ngày 29/6, Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) đã có báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ về thực trạng ngành xây dựng. Báo cáo nêu rõ sáu khó khăn, thách thức mà các doanh nghiệp xây dựng đang gặp phải mà chưa tìm được phương hướng giải quyết.

Thách thức thứ nhất là biến động giá cả vật liệu quá lớn. Ví dụ: giá thép nếu tính từ đầu năm 2021 đến nay đã tăng từ 20% - 60% (cao điểm là tăng 60%, hiện nay dịu xuống ở mức trên 20%); giá xi măng từ mức giá 1.400đ/kg (thời điểm quý 4/2020) đến nay là 1.980đ/kg (chưa kể VAT); giá nhựa đường là 11.000đ/kg ở thời điểm cuối 2020 đến nay là 15.500đ/kg…

Tất cả các loại vật liệu đều tăng cao và nếu tính theo tỉ trọng vật tư của cơ cấu giá  thì việc tăng giá vật liệu đã làm giá thành gói thầu tăng lên từ 18% - 30% (tính trung bình cho từng thời điểm). Đơn cử, Tổng công ty Vinaconex - nhà thầu thi công gói thầu đường cao tốc Mai Sơn – Quốc lộ 45, ngay khi bắt đầu triển khai thi công tính toán lại tất cả cơ cấu giá ở thời điểm đó đã thấy lỗ 46% so với giá gói thầu được Chủ đầu tư ký hợp đồng.

Chính vì tình trạng giá cả vật liệu biến động mạnh nhưng Việt Nam chưa có cơ chế bù giá, điều chỉnh hợp đồng hợp lý hoặc có những biện pháp cụ thể để hỗ trợ nhà thầu nên hiện nay hàng loạt nhà thầu đang tham gia vào các gói thầu đầu tư công, đặc biệt các gói thầu về hạ tầng kỹ thuật, đường cao tốc Bắc Nam đang lâm vào tình trạng sống dở, chết dở. Đồng thời khá nhiều nhà thầu không dám nhận thầu các công trình vốn đầu tư công do hệ thống định mức đơn giá của ta không cập nhật được thị trường. Đây là một thực tế đáng buồn và chưa từng xảy ra ở Việt Nam.

Thách thức thứ hai là thủ tục pháp lý đầu tư dự án bất động sản chưa được tháo gỡ do đó số dự án mới chưa đủ nhiều để cung cấp công ăn việc làm cho các doanh nghiệp xây dựng. Bên cạnh đó, tâm lý e dè, ngần ngại, né tránh khá phổ biến trong bộ máy hành chính khi giải quyết các thủ tục cho các dự án nên số dự án mới ngày càng ít hơn dẫn đến tình trạng cạnh tranh phá giá ở một số doanh nghiệp để cố gắng tồn tại, nhưng do cố gắng thắng thầu bằng mọi giá nên khi thực hiện đều đổ vỡ, công nợ.   

Thách thức thứ ba là, ngành xây dựng có đặc thù là 70% số lao động là từ nông nhàn nhưng sau Covid 19, việc tuyển dụng lao động hết sức khó khăn. Ví dụ: Thanh Hoá là tỉnh có số thợ hoàn thiện trong ngành xây dựng rất lớn nhưng sau Covid 19 số lao động này không quay lại mà phần lớn ở lại trong quê tìm kiếm công việc khác. Cũng vì sự khan hiếm nhân công nên đơn giá nhân công tăng lên đến 25% để cạnh tranh thu hút nhân lực.

Thách thức thứ tư, tài chính đang là một sức ép lớn cho các doanh nghiệp xây dựng do công tác thanh quyết toán với các Chủ đầu tư còn phức tạp, khó khăn, hầu hết các nhà thầu bị nợ đọng, đặc biệt ở khoảng 20 – 25% cuối của dự án. Nhiều dự án đã đưa vào khai thác sử dụng vài ba năm vẫn chưa quyết toán được, trong khi nhà thầu phải vay tín dụng ngân hàng, chịu lãi suất cao dẫn đến tình trạng nợ chồng nợ.

Thách thức thứ năm, các thủ tục pháp lý về giao nhận thầu còn nhiều rắc rối phức tạp, đối với các nhà thầu vừa mất nhiều thời gian, nhiều chi phí rải đường về thủ tục và cơ chế thanh quyết toán cũng còn nhiều bất cập. Đặc biệt, việc phải tuân thủ quy định của Luật phòng cháy chữa cháy với những tiêu chí đặc biệt cao so với mặt bằng khu vực bằng nguyên vật liệu độc quyền nhập khẩu, khiến chi phí tăng quá cao. Cơ chế kiểm tra, đánh giá các vật liệu cũng còn nhiều điểm bất hợp lý, vừa gây lãng phí vật tư, tiền của, vừa làm khó cho các nhà thầu và chủ đầu tư.

Thách thức thứ sáu, công tác thanh, kiểm tra của các cơ quan thanh tra, kiểm toán còn chồng chéo giữa các ngành liên quan khiến các doanh nghiệp tốn khá nhiều thời gian. Đặc biệt, tình trạng hồi tố của công tác kiểm toán, thanh tra gây khá nhiều phiền phức cho các doanh nghiệp. Có dự án đã quyết toán xong cả chục năm, kiểm toán vẫn yêu cầu truy thu tiền nọ tiền kia thì doanh nghiệp lấy đâu ra để nộp.

"Với những khó khăn chính như vậy, các doanh nghiệp xây dựng Việt Nam thật sự đang đối mặt nguy cơ tàn lụi dần. Hiện khá nhiều doanh nghiệp xây dựng tập trung tìm kiếm công việc ở các dự án FDI vì cơ chế giá của họ hợp lý bám sát giá thị trường vật liệu, cơ chế đấu thầu minh bạch và cơ chế thanh toán sòng phẳng. Nhưng thực tế không phải doanh nghiệp nào cũng tiếp cận được các công trình vốn FDI. Vì vậy có thể nói đa số các doanh nghiệp xây dựng Việt Nam đều đứng trước thách thức hết sức khốc liệt" VACC bày tỏ.

 

"Mặc dù hiệp hội nhà thầu đã nhiều lần kiến nghị bằng cả văn bản cũng như đề xuất trong các cuộc họp về cơ chế thanh toán để bảo vệ nhà thầu khỏi bị thua thiệt với các chủ đầu tư nhưng cho đến nay chưa có cơ quan nào lên tiếng. Các cuộc tranh chấp giữa các chủ đầu tư và nhà thầu phần lớn người chịu thua thiệt là các nhà thầu. Trong bối cảnh đó, việc các ngân hàng siết room tín dụng cho vay làm các nhà thầu đã khó khăn càng thêm điêu đứng về tài chính.

Trước những khó khăn của các doanh nghiệp ngành xây dựng (một chuyên ngành đóng góp khoảng 12% tổng GDP của cả nước) hiện nay, Hiệp hội nhà thầu xây dựng Việt Nam thay mặt cộng đồng doanh nghiệp xây dựng rất mong được Thủ Tướng Chính Phủ và các Bộ/Ngành liên quan dành thời gian gặp mặt, lắng nghe những kiến nghị của đại diện các doanh nghiệp xây dựng để có ý kiến chỉ đạo cụ thể tháo gỡ, giúp các doanh nghiệp vượt qua giai đoạn khốc liệt này và tồn tại".