Thực trạng này được nêu ra trong Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia năm 2023 với chủ đề “Môi trường nông thôn- Thực trạng và giải pháp” vừa được Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố.
Báo cáo gồm 6 Chương phản ánh thực trạng chất lượng môi trường ở nông thôn, nhận diện các nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, các vấn đề môi trường bức xúc, nổi cộm ở khu vực nông thôn trong thời gian qua cũng như nhận diện các sức ép, nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường nông thôn, từ đó đề xuất, kiến nghị các giải pháp tăng cường hiệu quả công tác kiểm soát ô nhiễm môi trường và cải thiện chất lượng môi trường ở nông thôn trong thời gian tới.
NHẬN DIỆN CÁC NGUỒN GÂY Ô NHIỄM NỔI CỘM
Báo cáo nhấn mạnh, với khoảng 2/3 dân số cả nước sinh sống tại khu vực nông thôn và mức sống người dân ngày càng được cải thiện, các hoạt động phát triển kinh tế xã hội đã và đang tạo ra áp lực lớn đối với môi trường ở một số khu vực do lượng lớn nước thải, khí thải và chất thải rắn phát sinh ra môi trường.
Sản xuất nông nghiệp nói chung vẫn luôn là hoạt động phát sinh chất thải hàng đầu tại khu vực nông thôn, nổi bật là nước thải (từ hoạt động chăn nuôi, chế biến nông, lâm, thủy sản), phế phẩm, phụ phẩm nông nghiệp, bao bì phân bón, hóa chất bảo vệ thực vật…
Bên cạnh đó, hoạt động sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, đặc biệt là các làng nghề vẫn đang tạo ra những điểm nóng về ô nhiễm môi trường ở một số vùng nông thôn.
Sức ép từ các hoạt động phát triển công nghiệp đến môi trường nông thôn không chỉ từ hoạt động công nghiệp phát triển bên trong khu vực nông thôn như cụm công nghiệp, các cơ sở tiểu thủ công nghiệp nhỏ lẻ (sản xuất gạch ngói, khai thác cát sỏi ven sông…) mà còn bao gồm cả hoạt động công nghiệp phát triển bên ngoài khu vực nông thôn như thủy điện, khai thác khoáng sản…
Theo Báo cáo công tác bảo vệ môi trường ngành công thương năm 2023, cả nước có 706 cụm công nghiệp đã đi vào hoạt động, trong đó chỉ có 214 cụm công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải tập trung (đạt 30,3%), tăng 5,9 điểm% so với năm 2022.
Chất lượng môi trường không khí ở khu vực nông thôn nhìn chung còn khá tốt, giá trị các thông số chất lượng không khí tại hầu hết các điểm quan trắc đều đạt giá trị giới hạn của Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng không khí.
Chất lượng môi trường nước mặt khu vực nông thôn, đặc biệt là trên các lưu vực sông lớn chảy qua khu vực trung du, miền núi còn khá tốt. Một số điểm quan trắc có dấu hiệu bị ô nhiễm bởi các hợp chất hữu cơ và dinh dưỡng. Nguyên nhân được nhận định có thể do tác động của các hoạt động nông nghiệp, chăn nuôi và nước thải sinh hoạt, làng nghề và khu vực đông dân cư.
Kết quả quan trắc chất lượng nước dưới đất tại trên 50% các công trình quan trắc cho thấy dấu hiệu ô nhiễm bởi các thông số dinh dưỡng và vi sinh, chủ yếu tại các công trình quan trắc hở và gần khu vực có hoạt động dân sinh.
Chất lượng môi trường đất tại hầu hết các khu vực nông thôn vẫn đáp ứng yêu cầu về chất lượng đất nông nghiệp, dân sinh, công nghiệp và thương mại theo quy định tại các quy chuẩn kỹ thuật môi trường quốc gia có liên quan.
Tuy nhiên, báo cáo nêu rõ vấn đề nổi cộm đối với môi trường không khí tại một số khu vực nông thôn là ô nhiễm bụi từ các hoạt động sản xuất của một số làng nghề, tại các khu vực có hoạt động sản xuất công nghiệp, khai thác khoáng sản.
Vấn đề nổi cộm đối với môi trường nước mặt khu vực nông thôn là ô nhiễm cục bộ các nguồn nước, đặc biệt là tại những nguồn nước phải tiếp nhận nước thải từ các hoạt động sản xuất tiểu thủ công nghiệp, làng nghề và nơi tập trung nhiều dân cư; một số đoạn sông gần các khu vực khai thác, chế biến khoáng sản đã có dấu hiệu ô nhiễm kim loại nặng. Hoạt động nông nghiệp, đặc biệt là nuôi trồng và chế biến thủy sản đã và đang làm ô nhiễm môi trường nước mặt tại một số nơi.
Theo Báo cáo công tác bảo vệ môi trường ngành nông nghiệp, tính đến năm 2023 cả nước phát sinh khoảng 68,92 triệu tấn chất thải rắn và khoảng trên 260,48 triệu lít chất thải lỏng; 72 nghìn tấn chất thải nhựa từ vỏ bao bì thức ăn chăn nuôi và có xu hướng tăng trong những năm tới.
Đối với môi trường đất khu vực nông thôn, ở một số nơi đã có dấu hiệu hoặc nguy cơ bị ô nhiễm kim loại do chất thải từ các hoạt động sản xuất công nghiệp. Một số vùng thâm canh đã ghi nhận sự xuất hiện của hóa chất bảo vệ thực vật trong đất do quá trình sử dụng phân bón và hóa chất bảo vệ thực vật trong các hoạt động nông nghiệp.
TĂNG CƯỜNG NGUỒN LỰC, ƯU TIÊN CÁC VẤN ĐỀ BỨC XÚC
Với hiện trạng trên, báo cáo chỉ rõ những tác động của ô nhiễm môi trường nông thôn tới sức khỏe con người và phát triển kinh tế xã hội.
Theo đó, ô nhiễm môi trường không khí do bụi, các thông số CO, SO2, NO2…là vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm do các tác động bất lợi đến sức khỏe con người và phát triển kinh tế xã hội. Đối với sức khỏe con người, ô nhiễm môi trường không khí, đặc biệt là ô nhiễm do bụi PM2,5, đang trở thành một trong những vấn đề tác động tiêu cực đối với sức khoẻ toàn cầu, trong đó có Việt Nam, được cho là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây tử vong và bệnh tật.
Còn ô nhiễm nguồn nước cũng như tình trạng thiếu nước sạch khu vực nông thôn gây tác động không nhỏ đến sức khỏe con người, là tác nhân gây ra nhiều bệnh về đường tiêu hóa, bệnh truyền nhiễm, bệnh ngoài da.
Ngoài ra, tình trạng ô nhiễm đất cũng ảnh hưởng gián tiếp đến sức khỏe con người thông qua chuỗi thức ăn.
Các chuyên gia môi trường cho rằng ô nhiễm môi trường có thể gây thiệt hại trực tiếp cho ngành nông nghiệp (giảm năng suất, các sản phẩm nông nghiệp bị nhiễm chất ô nhiễm độc hại), từ đó ảnh hưởng đến sinh kế của người dân nông thôn. Tác động của ô nhiễm môi trường đến sức khoẻ con người cũng gây ra thiệt hại kinh tế do tăng chi phí khám chữa bệnh, mất sức lao động. Bên cạnh đó là các xung đột xã hội có liên quan đến ô nhiễm môi trường.
Trong thời gian qua, chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường nông thôn đã dần được hoàn thiện. Tính đến tháng 3 năm 2024, đã có 79,7% số xã trên cả nước đã đạt tiêu chí số 17 về môi trường trong xây dựng nông thôn mới. Thông qua việc huy động các nguồn lực xã hội để xây dựng nông thôn mới, công tác thu gom, xử lý chất thải nông nghiệp, nông thôn đã được tăng cường đầu tư...
Mặc dù vậy, theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, công tác bảo vệ môi trường nông thôn vẫn còn những tồn tại, hạn chế.
Theo Báo cáo công tác bảo vệ môi trường năm 2023 của Chính phủ, tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt nông thôn cả nước đạt khoảng 77,69%, nhiều khu vực còn cách xa mục tiêu của Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Việc xử lý chất thải nông nghiệp, đặc biệt là bao bì hóa chất bảo vệ thực vật vẫn chưa đảm bảo yêu cầu và chưa được đầu tư đầy đủ về hạ tầng.
Vấn đề ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ô nhiễm nghiêm trọng hầu như chưa được giải quyết. Trong số 47 làng nghề ô nhiễm nghiêm trọng, chỉ có 11 làng nghề đã hoàn thành các biện pháp khác phục ô nhiễm hoặc tự thu hẹp quy mô, chuyển đổi ngành nghề, chấm dứt hoạt động và về cơ bản không còn ô nhiễm.
Thống kê mới chỉ có 16,1% làng nghề có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt yêu cầu về bảo vệ môi trường. Tỷ lệ làng nghề có điểm thu gom chất thải rắn công nghiệp chỉ đạt 20,9%. Phần lớn nước thải, chất thải rắn từ làng nghề bị thải trực tiếp ra hệ thống kênh, rạch chung, gây tác động xấu tới cảnh quan, làm ô nhiễm môi trường...
Để giải quyết những tồn tại, hạn chế này, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng trong giai đoạn tới cần đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường nông thôn gắn với việc triển khai tiêu chí về môi trường trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.
Cùng với đó, các cơ chế, chính sách, pháp luật về Bảo vệ môi trường nông thôn cần tiếp tục được hoàn thiện. Đặc biệt, nguồn lực tài chính, đầu tư cho công tác bảo vệ môi trường nông thôn cần được tăng cường từ nhiều nguồn đa dạng, có thể ưu tiên trước mắt cho các vấn đề bức xúc như quản lý chất thải rắn sinh hoạt, thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt.
Báo cáo cũng đề xuất cần tiếp tục xây dựng, thí điểm và nhân rộng các mô hình, giải pháp bảo vệ môi trường, xử lý chất thải phù hợp với điều kiện đặc thù về kinh tế, trình độ quản lý và tập quán của các khu vực nông thôn khác nhau...
Google translate